International Communist Current – Τουρκία: Η θεραπεία για την κρατική τρομοκρατία δεν είναι η δημοκρατία

Το κείμενο στα αγγλικά μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα της Ιnternational Communist Current. Λίγο πριν ολοκληρωθεί η μετάφραση, τον Ιούλιο τoυ 2013, δημοσιεύτηκε από κάποιον σύντροφο/ισσα μια πρώτη εκδοχή, σε αυτήν την διεύθυνση. Τελικά, αποφασίστηκε να δημοσιευτεί συμπληρωματικά με την πρώτη και η παρούσα έκδοση, με εκτεταμένα σχόλια πάνω στα γεγονότα της εξέγερσης. Τη μετάφραση πραγματοποίησε ο Ρενέ. Για παρατηρήσεις: lescaphandrier@espiv.net. Μπορείτε να κατεβάσετε το κείμενο και σε μορφή pdf εδώ.

***

Το 2011 σημαδεύτηκε από ένα τεράστιο κύμα κοινωνικών εξεγέρσεων που εξαπλώθηκε από την Τυνησία και την Αίγυπτο σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής – συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ – και προς την Ευρώπη, ιδίως στην Ελλάδα και την Ισπανία, αλλά και στις ΗΠΑ με το κίνημα Occupy. Το καθένα από αυτά τα κινήματα είχε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες, αλλά όλα διακατέχονταν από ισχυρές αυταπάτες για τη “δημοκρατία” ως απάντηση στα κοινωνικά δεινά. Όμως, το σημαντικότερο στοιχείο στα κινήματα αυτά ήταν κάτι που εξέφρασαν σε ένα δεύτερο επίπεδο: την απάντηση μιας νέας γενιάς προλετάριων στην όξυνση της παγκόσμιας κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος. Και μαζί με όλες τις αυταπάτες τους καθώς και τη δυσκολία κατανόησης της καταγωγής και της φύσης τους, ανήκουν στην εργατική τάξη και τη διστακτική, επώδυνη προσπάθειά της να ξανασυνειδητοποιήσει τις πραγματικές της μεθόδους και σκοπούς.

Οι εξεγέρσεις στην Τουρκία και τη Βραζιλία το 2013 είναι η απόδειξη ότι η δυναμική που δημιουργήθηκε από αυτά τα κινήματα δεν έχει εξαντληθεί. Παρά το γεγονός ότι τα ΜΜΕ απορούν για το γεγονός ότι όλες αυτές οι εξεγέρσεις έχουν ξεσπάσει σε χώρες οι οποίες ήταν στη φάση της “ανάπτυξης” τα τελευταία χρόνια, αυτές έδωσαν διέξοδο στην ίδια “αγανάκτηση” μεγάλου μέρους του πληθυσμού ενάντια στον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα: αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα, απληστία και διαφθορά της άρχουσας τάξης, βιαιότητα της κρατικής καταστολής, κατάρρευση των υποδομών, καταστροφή του περιβάλλοντος. Και πάνω απ’ όλα, αδυναμία του συστήματος να προσφέρει στη νέα γενιά κάποιο μέλλον.

Η ιδιαίτερη σημασία της εξέγερσης στην Τουρκία είναι η γειτνίασή της με το φονικό πόλεμο στη Συρία. Ο πόλεμος στη Συρία προήλθε από τις λαϊκές διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος στη χώρα, αλλά η αδυναμία του προλεταριάτου και η ύπαρξη μεγάλων εθνοτικών και θρησκευτικών διαιρέσεων στο εσωτερικό του πληθυσμού, επέτρεψαν στο καθεστώς να απαντήσει με την πιο ωμή βία. Οι ρωγμές στο εσωτερικό της αστικής τάξης διευρύνθηκαν και η λαϊκή εξέγερση κατέληξε – όπως στη Λιβύη το 2011 – σε εμφύλιο πόλεμο που έχει μετατραπεί σε πόλεμο μεταξύ αντίπαλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η Συρία σήμερα έχει γίνει ένα θέατρο της βαρβαρότητας, μια ανατριχιαστική υπενθύμιση της “εναλλακτικής” που έχει ο καπιταλισμός για το σύνολο της ανθρωπότητας. Η Τουρκία από την άλλη πλευρά, όπως η Βραζιλία και άλλες κοινωνικές εξεγέρσεις, δείχνει προς έναν άλλο δρόμο που ανοίγεται στην ανθρωπότητα: το δρόμο που οδηγεί στην άρνηση του καπιταλισμού, την προλεταριακή επανάσταση και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη και τις ανθρώπινες ανάγκες.

Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε από τους συντρόφους της ομάδας μας στην Τουρκία – μια νέα ομάδα, τόσο στην ιστορία της ICC όσο και στην ηλικία των μελών της. Ως επαναστάτες αλλά και ως μέρος της γενιάς που ηγήθηκε της εξέγερσης, οι σύντροφοι συμμετείχαν ενεργά στο κίνημα στους δρόμους και αυτή είναι μια πρώτη έκθεση των γεγονότων “από τα μέσα” και μια πρώτη προσπάθεια να αναλύσουμε τη σημασία του κινήματος.

* * *

Σχετικά με το κίνημα των “Chapullers” [σημ.1]: Η θεραπεία για την κρατική τρομοκρατία δεν είναι η δημοκρατία

“Κάναμε γενική απεργία από τα δάκρυα για ένα φίλο σήμερα,
Πήραμε το νεκρό χαμογελαστό του σώμα από ένα δέντρο
Να βλέπατε πόσο σφιχτά το είχε αγκαλιάσει, πώς το προστάτευε, πώς κρατούσε τα κλαδιά του… “ [σημ.2]

Το κίνημα που γεννήθηκε ενάντια την κοπή των δέντρων ως τμήμα των σχεδίων ανάπλασης του Πάρκου Gezi στην Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης και απέκτησε πρωτόγνωρη μαζικότητα για την ιστορία της Τουρκίας, είναι ακόμη σε εξέλιξη. Η ανάλυσή του είναι ζωτικής σημασίας για την ταξική πάλη. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητο να βασιστούμε σε μια ταξική ανάλυση, ορίζοντας και κατανοώντας πολιτικά το κίνημα. Επίσης, πρέπει να κάνουμε τον απολογισμό των γεγονότων μέχρι στιγμής. Κατά την ανάλυση του κινήματος και τον απολογισμό του, παρά την οργή που νιώθουμε για την κρατική τρομοκρατία που δέχεται, και τη δολοφονία τριών διαδηλωτών [1], δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε την προσοχή και την ψυχραιμία μας. Αν μείνουμε μόνο στην ατμόσφαιρα που έχει δημιουργήσει το κίνημα και κάνουμε βιαστικές αναλύσεις κινδυνεύουμε να υποπέσουμε σε σοβαρά λάθη σε σχέση με τις θέσεις της ταξικής πάλης.

Χωρίς αμφιβολία, δεδομένου ότι το κίνημα είναι σε εξέλιξη, αυτό που κάνουμε είναι στην ουσία μια πρώτη αξιολόγηση. Εκτός αυτού, έχουμε να επισημάνουμε ότι συνεχίζουμε μεταξύ μας τις συζητήσεις σχετικά με την εξέγερση.

Το ιστορικό background του κινήματος

Η κυβέρνηση, υπό το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) [2], είχε απαγορεύσει οι διαδηλώσεις να γίνονται στην πλατεία Ταξίμ, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία τα έργα αστικής ανάπλασης που είχαν ξεκινήσει στο χώρο αυτό. Μια άλλη έντονη διαμάχη που έγινε για τα έργα ήταν για την κατεδάφιση του Εργατικού Κινηματογράφου [3], επίσης στην περιοχή της Ταξίμ. Κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων, η αστυνομία είχε γίνει στόχος αντιδράσεων από δημοφιλή πρόσωπα της τέχνης εξαιτίας των επιθέσεών της στους διαδηλωτές που προσπάθησαν να εμποδίσουν την κατεδάφιση του σινεμά. Η μετατροπή του Πάρκου Gezi σε εμπορικό κέντρο, η ανοικοδόμηση των ιστορικών Στρατώνων Gunner [4] που κατεδαφίστηκαν πριν από δεκαετίες και η κοπή των δέντρων ήταν επίσης στην ημερήσια διάταξη τον τελευταίο καιρό. Αντιτιθέμενοι σε όλα αυτά, κάποιοι σύλλογοι γειτονιάς, ΜΚΟ, συνδικάτα και αριστερά κόμματα δημιούργησαν την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ με σύνθημα “η Ταξίμ είναι δική μας”. Η επιθυμία να γίνονται οι διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην Ταξίμ ήταν επίσης λόγος για να ξεκινήσει μια συζήτηση με επίκεντρο την πλατεία.

Στο πλαίσιο αυτό, οι αξιωματούχοι του αστικού κράτους δήλωσαν ότι η Ταξίμ δεν ήταν κατάλληλη για τις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς και ότι δεν θα επιτρέψουν στους διαδηλωτές να πορευτούν εκεί, υποστηρίζοντας ότι τα έργα ανασκαφών στην περιοχή θα έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια των ανθρώπων. Η διαδήλωση της Πρωτομαγιάς στην Ταξίμ εμποδίστηκε από την κρατική τρομοκρατία και τις επιθέσεις των ΜΑΤ. Το ζήτημα του “χώρου διαδηλώσεων” που χρησιμοποιείται από την επίσημη αριστερά ως μέσο για να βρει λύση στο πολιτικό της αδιέξοδο, ξανακυριάρχησε στην ημερήσια διάταξη άλλη μια φορά μετά το 2007. Η επιμονή στο να γίνονται οι διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην Ταξίμ αντί οποιασδήποτε άλλης περιοχής έχει λάβει ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα, λόγω των ιστορικών γεγονότων της Πρωτομαγιάς στην πλατεία το 1977 [5], όταν 34 άνθρωποι δολοφονήθηκαν. Επιπλέον, οι νέες ρυθμίσεις που εισήγαγε το ΑΚΡ στη νομοθεσία εναντίον των αμβλώσεων [6] και η απαγόρευση της πώλησης αλκοόλ από τις 10 το βράδυ ως τις 6 το πρωί, συνέχισαν να προκαλούν αντιδράσεις. Επίσης, το έργο της σημερινής κυβέρνησης σχετικά με τον πολιτισμό και την ιστορία ακολούθησε παρόμοια πορεία, με την κατεδάφιση του “τερατώδους αγάλματος” στο Kars [7], τη χρήση της Αγίας Σοφίας για υπηρεσίες και παρόμοιες πολιτικές που επιβάλλονται στην κοινή γνώμη. Ειδικά στην Ιστανμπούλ, τα κατασκευαστικά σχέδια είναι μέρος των πολιτικών αστικής ανάπλασης, κατεδαφίσεων κτιρίων καθώς και της πρόθεσης να ονομαστεί η Τρίτη Γέφυρα που θα κατασκευαστεί στο Βόσπορο ως Yavuz Sultan Selim, από το όνομα ενός Οθωμανού Σουλτάνου γνωστού για τις σφαγές Αλεβιτών στην Τουρκία, πράγμα το οποίο προκάλεσε μεγάλη οργή [8]. Ακόμα, το αντιπολεμικό κλίμα εναντίον των πολιτικών του Ερντογάν και της κυβέρνησής του στη Συρία είχε πάρει διαστάσεις, ιδίως μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στη Reyhanli [9] και την κατάρρευση της επιχειρηματολογίας του AKP που κατηγορούσε τη συριακή κυβέρνηση για το γεγονός αυτό. Επίσης, η “δυσαναλογία”, όπως λέγεται στην Τουρκία, της κρατικής τρομοκρατίας και της αστυνομικής βίας είχαν αρχίσει να προκαλούν τεράστια αγανάκτηση. Τέλος, η νεολαία, που χαρακτηριζόταν πριν τις διαδηλώσεις ως η γενιά των 90s που είναι απολίτικη και δε θέλει να εμπλακεί σε τίποτα, είχε αρχίσει να αισθάνεται ότι δεν έχει μέλλον, αποτελώντας το κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας που πλήττεται περισσότερο από τις επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης.

Η ανάδυση του κινήματος

Στις 28 Μαΐου, μια ομάδα περίπου 50 οικολόγων άρχισε να διαδηλώνει για να εμποδίσει στις μπουλντόζες να μπούνε στο Πάρκο Gezi και να κόψουν τα δέντρα. Η απάντηση της αστυνομίας στους διαδηλωτές ήταν βίαιη από την αρχή. Ειδικά αφότου η αστυνομία έκαψε τις σκηνές των διαδηλωτών το πρωί της 30ης Μαΐου, μια πιο μαζική αντίδραση άρχισε να αναπτύσσεται. Από τις 31 Μαΐου, οι διαδηλώσεις που οργανώθηκαν μέσω κοινωνικών δικτύων κατά της αστυνομικής τρομοκρατίας έλαβαν ένα γενικότερο αντικυβερνητικό χαρακτήρα υπερβαίνοντας το ζήτημα των δέντρων. Είχαν επεκταθεί σε σχεδόν όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας και ήταν όλο και πιο μαζικές. Με τις διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις να περιλαμβάνουν μεγάλης κλίμακας συγκρούσεις με τις δυνάμεις του κράτους, το σύνθημα “Ταξίμ παντού, αντίσταση παντού” απέκτησε πραγματική σημασία για πρώτη φορά. Όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι “αν η αντιπολίτευση μπορεί να μαζέψει 100.000 διαδηλωτές, εμείς μπορούμε 1.000.000″ την 1η Ιουνίου, ένα πλήθος δύο εκατομμυρίων κατέλαβε την πλατεία Ταξίμ, αναγκάζοντας την αστυνομία να υποχωρήσει. Εκτός από την κρατική τρομοκρατία, η αλαζονική στάση του πρωθυπουργού Ερντογάν και η λογοκρισία των ΜΜΕ προκάλεσαν επίσης την αγανάκτηση του κόσμου. Τις επόμενες ημέρες, οι διαδηλώσεις επεκτάθηκαν σε 78 από τις 81 τουρκικές επαρχίες και οργανώθηκαν επίσης συγκεντρώσεις αλληλεγγύης σε κάθε γωνιά του κόσμου. Επιπλέον, σύντομα γεννήθηκε στη Βραζιλία το κίνημα κατά της αύξησης των τιμών των εισιτηρίων, το οποίο έλαβε κι αυτό αντικυβερνητικό χαρακτήρα και εξέφρασσε την έμπνευση που κέρδισε από τις διαδηλώσεις στην Τουρκία με το σύνθημα “Η αγάπη τέλειωσε, η Τουρκία είναι εδώ”. Το κίνημα στην Τουρκία δεν έμεινε περιορισμένο στις πλατείες και τις διαδηλώσεις, με χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες άλλους ανθρώπους να υποστηρίζουν τους διαδηλωτές χτυπώντας κατσαρολικά. Το κίνημα που ξεκίνησε στην Ιστανμπούλ εξέφρασε την αντίδραση στη σφαγή που συνέβη στην Αντιόχεια με τις βομβιστικές επιθέσεις στη Reyhanli. Στη Σμύρνη κυριάρχησε στις διαδηλώσεις μια εθνικιστική τάση. Στην Άγκυρα, λόγω του ότι η πόλη αποτελεί διοικητικό κέντρο του Κράτους, το πλήθος δέχτηκε σκληρή αστυνομική καταστολή και σημειώθηκαν μεγάλες συγκρούσεις. Η έκφραση “chapullers” που χρησιμοποίησε ο Ερντογάν για να χαρακτηρίσει τους διαδηλωτές έγινε κοινά αποδεκτή από τον κόσμο. Χωρίς αμφιβολία, μια από τις πιο όμορφες στιγμές των συγκρούσεων σε όλη τη χώρα ήταν όταν κάποιοι οργανωμένοι οπαδοί που διαδήλωναν πήραν έναν εκσκαφέα και για πολλή ώρα κυνηγούσαν τις αύρες της αστυνομίας (ΤΟΜΑ – ‘Οχημα Επέμβασης σε Κοινωνικές Εκδηλώσεις) που τρομοκρατούσαν το πλήθος. Οι διαδηλωτές έδωσαν στον εκσκαφέα που είχαν καταλάβει το όνομα POMA (Όχημα Επέμβασης σε Αστυνομικές Εκδηλώσεις) [10].

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρέασε την πορεία και τα συνθήματα του κινήματος ήταν το γεγονός ότι η αστυνομική και κρατική τρομοκρατία στοίχισε τη ζωή τριών διαδηλωτών. Την 1η Ιουνίου, ο Ethem Sarisuluk, ένας βιομηχανικός εργάτης, πυροβολήθηκε στο κεφάλι με πραγματικά πυρά από την αστυνομία στην Άγκυρα. Ο Ethem πέθανε τις επόμενες μέρες στο νοσοκομείο που είχε μεταφερθεί. Στις 3 Ιουνίου, στη γειτονιά της Πρωτομαγιάς στην Ιστανμπούλ, ένας νεαρός εργάτης, ο Mehmet Ayvalitas σκοτώθηκε όταν ένα όχημα έπεσε επίτηδες πάνω στους διαδηλωτές. Και πάλι το βράδυ της 3ης Ιουνίου, ένας φοιτητής, ο Abdullah Comert, δολοφονήθηκε από την αστυνομία μετά από πυροβολισμό. Αυτοί οι τρεις διαδηλωτές που δολοφονήθηκαν από το κράτος, αναγνωρίστηκαν από το κίνημα στο σύνολό του ως μάρτυρες του αγώνα. Οι 10.000 διαδηλωτές που φώναζαν “Μητέρα, μην κλαις, τα παιδιά σου είναι εδώ” μπροστά από το σπίτι της μητέρας του Ethem μετά την κηδεία του στην Άγκυρα, που τραγουδούσανε “Το δολοφονικό κράτος θα πληρώσει” στην κηδεία του Mehmet στην Ιστανμπούλ και που άφησαν γαρύφαλλα στο σημείο της δολοφονίας του Abdullah στην Αντιόχεια λέγοντας: “Εμείς δεν θα ξεχάσουμε, δεν θα αφήσουμε κανέναν να ξεχάσει”, το απέδειξαν. Εκτός από τις δολοφονίες των Ethem, Mehmet και Abdullah, πάνω από δέκα διαδηλωτές έχασαν την όρασή τους εξαιτίας της ρίψης δακρυγόνων και πλαστικών σφαιρών κατευθείαν στα πρόσωπά τους από την αστυνομία. Πολλές χιλιάδες άνθρωποι τραυματίστηκαν, δεκάδες από τους οποίους εξακολουθούν να βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση και χιλιάδες συνελήφθησαν [11].

Η απεργία της 5ης Ιουνίου

Αφού ο κόσμος πήρε την πλατεία Ταξίμ από την αστυνομία την 1η Ιουνίου, η προβληματική για την πορεία του κινήματος άρχισε να τίθεται στο εσωτερικό του. Το κύριο ερώτημα, όπως εκφράστηκε στα social media, ήταν “Θα πάμε στη δουλειά αύριο, μετά από όλα αυτά τα γεγονότα;” Επίσης, εκτός από εκείνους που έθεταν ρητά το ερώτημα, ένα σημαντικό κομμάτι είχε αρχίσει να αισθάνεται την ανάγκη ισχυρότερης πίεσης στο κράτος από τις διαδηλώσεις που συνεχίζονταν σε πόλεις όπως η Άγκυρα, η Αντιόχεια, η Σμύρνη, τα Άδανα, η Μούγλα, η Μερσίν, το Εσκισεχίρ και το Ντερσίμ καθώς και ορισμένα τμήματα της Ιστανμπούλ, αν και η παρουσία της αστυνομίας τις είχε περιορίσει στην περιοχή της Ταξίμ. Αυτές οι δύο προβληματικές συναντήθηκαν στο αυθόρμητο κάλεσμα για γενική απεργία που εμφανίστηκε και στις 2 Ιουνίου διαδόθηκε γρήγορα μέσα από τα social media. Πρώτη συνέπεια του καλέσματος ήταν ότι οι εργαζόμενοι των Πανεπιστημίων στην Άγκυρα και στην Ιστανμπούλ ανακοίνωσαν απεργία για τις 3 Ιουνίου. Επίσης, στην Άγκυρα, όπου οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με σφοδρότητα, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό σε ορισμένα νοσοκομεία δήλωσε ότι θα παρείχε θεραπεία μόνο στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και σε διαδηλωτές. Την ίδια ημέρα, το Χρηματιστήριο της Ιστανμπούλ παρουσίασε πτώση 10,47%, τη μεγαλύτερη τα τελευταία δέκα χρόνια, και η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ εξέδωσε ένα κείμενο με συγκεκριμένα αιτήματα. Τα αιτήματα αυτά ήταν δημοκρατικά, να διατηρηθεί όπως ήταν το Πάρκο Gezi, να παραιτηθούν οι πολιτικοί και αστυνομικοί διοικητές [που ευθύνονται για την καταστολή], να απαγορευτεί η χρήση των δακρυγόνων και παρόμοιων χημικών, να απελευθερωθούν οι συλληφθέντες και να σταματήσουν οι περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης.

Τελικά η αριστερή Συνομοσπονδία Εργαζομένων του Δημοσίου (KESK), υπό την πίεση της βάσης της, προκήρυξε διήμερη απεργία στο δημόσιο στις 4 και 5 Ιουνίου, αντί για την προγραμματισμένη μονοήμερη στις 5 Ιουνίου. Στις 4 Ιουνίου, η αριστερή Συνομοσπονδία Επαναστατικών Συνδικάτων (DISK) [12], και οι συνδικαλιστικές ενώσεις μηχανικών (TMMOB) και γιατρών (TTB) δήλωσαν ότι θα συμμετέχουν επίσης στην απεργία της 5ης Ιουνίου. Η απεργία πραγματοποιήθηκε με σημαντική συμμετοχή των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα. Μόνο στην Ιστανμπούλ, 150.000 εργαζόμενοι διαδήλωσαν στην πλατεία Ταξίμ και περίπου 200.000 απέργησαν. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 400.000 και 500.000 εργαζόμενοι συμμετείχαν στην απεργία σε όλη τη χώρα. Από την άλλη, η ατμόσφαιρα της απεργίας ήταν υπό τον έλεγχο των συνδικάτων, και τα δημοκρατικά αιτήματα της Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ θόλωσαν το τοπίο, επισκιάζοντας άλλα εργατικά αιτήματα όπως τα “Όχι στο νόμο για την αξιολόγηση” και “Δικαίωμα στην απεργία και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις”. Σε αυτό το σημείο, θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε τις λεπτομέρειες ενός περιστατικού που συνέβη στην Άγκυρα στην απεργία της 5ης Ιουνίου και δείχνει το πραγματικό πρόσωπο της KESK. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης στην πλατεία Kizilay στην Άγκυρα, η KESK είχε συμφωνήσει με την αστυνομία να μην επιτεθεί στους διαδηλωτές όσο το ίδιο το συνδικάτο ήταν εκεί, και είχε πάρει άδεια για να διαδηλώσει μέχρι τις 6 το πρωί. Παρ’ όλα αυτά, γύρω στις 18.30 το απόγευμα, η KESK, φοβούμενη ότι θα χάσει τον έλεγχο λόγω της αλληλεπίδρασης των εργαζομένων με το πλήθος των ανθρώπων που θα έρχονταν στην πλατεία μετά τη δουλειά, ξαφνικά αποχώρησε χωρίς να ενημερώσει κανέναν. Αμέσως ακολούθησε μια βίαιη επίθεση της αστυνομίας. Η KESK εξέθεσε τον κόσμο που είχε έρθει να διαδηλώσει τη μέρα της απεργίας στη βία της αστυνομίας.

Η στάση της κυβέρνησης

Ενώ το κίνημα είχε αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, ο Πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε τις χώρες της Βόρειας Αφρικής αφού έδωσε στην αστυνομία εντολή να καταστείλει τις διαδηλώσεις μέχρι να επιστρέψει. Όταν ο Ερντογάν ήταν στο εξωτερικό, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιούλ δήλωσε σχετικά με τις διαμαρτυρίες ότι “Λάβαμε το μήνυμα” και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μπουλέντ Αρίντς είπε ότι οι οικολόγοι έχουν δίκιο και συμφώνησε να συναντηθεί με την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ, δίνοντας την εντύπωση μιας διαφορετικής προσέγγισης από την αυστηρή και αλαζονική στάση του Ερντογάν. Οι βίαιες επιθέσεις της αστυνομίας εναντίον των διαδηλωτών συνεχίστηκαν σε πολλές πόλεις και κυρίως στην Άγκυρα, την ώρα που η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ συναντήθηκε με τον Αρίντς και o βουλευτής του Κουρδικού Κόμματος για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία (BDP) και θεωρούμενος ως “σύμβολο” του κινήματος Sırrı Süreyya Önder συναντήθηκε με τον Γκιουλ στην πρωτεύουσα. Σημαντικό μέρος των διαδηλωτών δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια ανθρώπων όπως ο Γκιουλ και ο Αρίντς και πίστευε ότι η κυβέρνηση εφαρμόζει την τακτική του “καλού και κακού μπάτσου”.

Παρ’ όλα αυτά, πριν η διαδικασία των διαπραγματεύσεων αρχίσει να προκαλεί απώλειες στη δυναμική του κινήματος, επέστρεψε στη χώρα ο Ερντογάν, ο οποίος είχε συνεχίσει να κάνει σκληρά σχόλια από τη Βόρεια Αφρική επικρίνοντας ακόμη και τον Πρόεδρο Γκιουλ. Με την επιστροφή του Πρωθυπουργού, η στάση της κυβέρνησης έγινε αυστηρότερη. Επιπλέον, μετά τη δήλωσή του Ερντογάν “Κρατάμε με δυσκολία το 50% του κόσμου σπίτι του”, οι οπαδοί του AKP άρχισαν να οργανώνουν συγκεντρώσεις για την υποδοχή του οι οποίες προσπάθησαν να παρουσιαστούν ως αυθόρμητες. Ωστόσο, το γεγονός ότι στις συγκεντρώσεις υποδοχής συμμετείχαν μερικές χιλιάδες και οργανώθηκαν με εντελώς ερασιτεχνικό τρόπο έδειξε ότι ο μισός πληθυσμός δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα να μείνει σπίτι του. Εκεί ο Ερντογάν ανακοίνωσε τη διοργάνωση δύο μεγάλων συγκεντρώσεων στις 15 και 16 Ιουνίου στην Άγκυρα και την Ιστανμπούλ αντίστοιχα. Ωστόσο, παρά τους εξωπραγματικούς ισχυρισμούς των κυβερνητικών αξιωματούχων, ο αριθμός του κόσμου στη συγκέντρωση της Sincan στην Άγκυρα ήταν κάτω από 40.000 και στο Kazlicesme της Ιστανμπούλ κάτω από 295.000 [13].

Σε αυτό το σημείο, τέθηκε το ερώτημα κατά πόσον έχουν δημιουργηθεί ρωγμές μέσα στην κυβέρνηση. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε πραγματικά να μιλήσουμε για ρωγμές, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ΑΚΡ είναι στην πραγματικότητα ένας συνασπισμός που αποτελείται από διαφορετικές ομάδες συμφερόντων, φράξιες, θρησκευτικές τάσεις και δόγματα, μπορούμε να πούμε ότι το συγκεκριμένο κοινωνικό κίνημα δημιούργησε για πρώτη φορά την πιθανότητα για σχίσμα εντός του. Ο Ερντογάν έδινε τη μία εντολή μετά την άλλη για τις αστυνομικές επιθέσεις ενάντια σε ένα κίνημα που θα μπορούσε να υποχωρήσει, να ενσωματωθεί ή τουλάχιστον να εμποδιστεί απ’ το να ριζοσπαστικοποιηθεί, διακινδυνεύοντας έτσι να χάσει η Ιστανμπούλ τους σημαντικούς για την κυβέρνηση Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020, δίνοντας αφορμή για παγκόσμιες αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένου και του Συριακού κράτους που προειδοποίησε τους πολίτες του να μην πάνε στην Τουρκία γιατί είναι επικίνδυνη! Αυτή η στάση, η οποία φαίνεται παράλογη, δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με βάση το χαρακτήρα του Ερντογάν. Ο Ερντογάν κατάφερε μέχρι τώρα να κρατήσει το ΑΚΡ ενωμένο με την αυταρχική συμπεριφορά του, με το να μην κάνει ποτέ πίσω και αν υποχωρεί, να υποχωρεί επιθετικά και γενικά με το χαρακτήρα του αήττητου που δημιουργεί αυτή τη στάση. Αν εμφανιζόταν τώρα να παίρνει πίσω τις κατηγορίες που ξεστόμισε για το κίνημα και να ενδίδει στους διαδηλωτές, θα έχανε και το αήττητο αυτό. Το αποτέλεσμα αυτής της αποτυχίας αργά ή γρήγορα θα οδηγούσε στην ήττα του εσωκομματικά. Για το λόγο αυτό ο Ερντογάν δεν τολμά να υποχωρήσει: Όχι γιατί είναι βέβαιο ότι θα νικήσει το κίνημα που αντιμάχεται, αλλά γιατί είναι βέβαιο ότι αν υποχωρήσει, αργά ή γρήγορα θα χάσει.

Οι διαπραγματεύσεις, η καταστολή και η στάση εργασίας στις 17 Ιουνίου

Την εβδομάδα πριν από τις συγκεντρώσεις του AKP στις 15 και 16 Ιουνίου, ο Ερντογάν δήλωσε ότι προτίθεται να συζητήσει με μια αντιπροσωπεία διαδηλωτών, ενώ συνέχισε να κάνει σκληρά σχόλια. Την ίδια στιγμή, οι επιθέσεις στην Ταξίμ ξαναξεκίνησαν, μαζί με τις προσπάθειες της κυβέρνησης να σπείρει τη διαίρεση στο στρατόπεδο των διαδηλωτών με τον ισχυρισμό ότι υπάρχουν “προβοκάτορες” ανάμεσά τους. Το γεγονός ότι μεταξύ των ανθρώπων που συνάντησαν αρχικά τον Ερντογάν υπήρχαν διασημότητες που δεν είχαν σχέση με το κίνημα, όπως ο Necati Sasmaz και η Hulya Avsar [14], καθώς και άλλα πρόσωπα γνωστά για την φιλοκυβερνητική τους στάση, προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις που τελικά ανάγκασαν τον Ερντογάν να συναντηθεί με εκπροσώπους της Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ. Αν και οι διαπραγματεύσεις ήταν αρκετά σκληρές, εν τέλει η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και η πλειοψηφία των ομάδων που συμμετείχαν σ’ αυτή προσπάθησαν να κάνουν τους διαδηλωτές να επιστρέψουν σπίτια τους και να συνεχιστεί “συμβολικά” ο αγώνας για το Πάρκο Gezi, με μια τέντα εκεί. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές απορρίφθηκαν από τον κόσμο. Έτσι, ο Ερντογάν δήλωσε στις 15 Ιουνίου στη συγκέντρωσή του στην Άγκυρα ότι, αν οι διαδηλωτές δεν φύγουν από το πάρκο τότε η αστυνομία θα τους επιτεθεί και θα το εκκενώσει, έχοντας για δικαιολογία τη δική του συγκέντρωση στην Ιστανμπούλ την επόμενη μέρα. Το ίδιο βράδυ, ο κόσμος στο Πάρκο Gezi δέχθηκε ξανά επίθεση και διαλύθηκε, κάτω από φοβερή αστυνομική τρομοκρατία. Αυτή τη φορά, κινητοποιήθηκαν και δυνάμεις του στρατού που υποστήριξαν ανοιχτά την αστυνομία [15].

Ιδιαίτερα αφότου η πιθανότητα επίθεσης της αστυνομίας στο Πάρκο Gezi επανήλθε στην ημερήσια διάταξη, η πίεση για γενική απεργία καθώς και οι αντιδράσεις για την ανεπάρκεια της απεργίας της 5ης Ιουνίου και εναντίον των συνδικάτων, αναθερμάνθηκαν. Τελικά αυτές οι αντιδράσεις ανάγκασαν την KESK να ανακοινώσει ότι θα κηρύξει ξανά γενική απεργία αν υπάρξει επίθεση στο πάρκο. Μετά την εκκένωση στις 15 Ιουνίου, η πίεση αυξήθηκε περισσότερο και τα συνδικάτα KESK, DISK, TMMOB, TTB και TDHB (οδοντιατρικός σύλλογος) ανακοίνωσαν στάση εργασίας για τις 17 Ιουνίου. Ωστόσο, το BDP εξυπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την κυβέρνηση του ΑΚΡ με την οποία έχει ξεκινήσει ειρηνευτικό διάλογο, αφού έβαλε τα μέλη του στην KESK να σπάσουν την απεργία. Έτσι, η συμμετοχή στη στάση εργασίας της 17ης Ιουνίου ήταν πολύ μικρότερη σε σύγκριση με την απεργία στις 15 Ιουνίου. Ένα άλλο σημαντικό γεγονός ήταν ότι αυτή τη φορά και στην Ιστανμπούλ, μόλις οι εκπρόσωποι των συνδικάτων έφυγαν από την περιοχή, η αστυνομία επιτέθηκε στους διαδηλωτές. Οι διαδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη τη χώρα συνεχίζονται ακόμα, και μαζί τους η αστυνομική βία και η κρατική τρομοκρατία εναντίον των διαδηλωτών.

Η ταξική σύνθεση του κινήματος

Αναλύοντας το κίνημα για το Πάρκο Gezi, το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι αναμφίβολα το πώς μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε, ποια είναι δηλαδή η ταξική του σύνθεση. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ένα ετερογενές κοινωνικό κίνημα, που αποτελείται από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Συμμετέχουν σ’ αυτό άνθρωποι πολλών κατηγοριών που είναι δυσαρεστημένοι από τις πρόσφατες πολιτικές της κυβέρνησης, από μικροαστούς, όπως οι καταστηματάρχες, μέχρι λούμπεν άτομα και άγρια νεολαία από τις γειτονιές και από ανθρώπους από μη-εκμεταλλευτικά στρώματα που δεν υπόκεινται σε άμεσες σχέσεις εκμετάλλευσης, όπως τεχνίτες και μικροπωλητές, μέχρι μάνατζερ με υψηλά εισοδήματα. Επίσης, υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι της αστικής τάξης μεταξύ των υποστηρικτών του κινήματος, όπως ο Cem Boyner [16] που εμφανίστηκε με ένα πανό που έλεγε “δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε αριστερός, είμαι chapuller”, ή ο Ali Koc, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Divan στην Ταξίμ, στο οποίο οι διαδηλωτές έβρισκαν άσυλο. Αν και ο ίδιος το αρνήθηκε αργότερα, φέρεται να είχε δηλώσει: “Αν οι πόρτες του ξενοδοχείου κλείσουν, αν επιτραπεί στην αστυνομία να μπει στο ξενοδοχείο ή η βοήθεια στους διαδηλωτές σταματήσει, θα απολύσω όποιον δουλεύει εκεί” [17].

Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να κατανοήσουμε το χαρακτήρα του κινήματος μόνο αν το εξετάσουμε μέσα στη γενικότερη παγκόσμια κατάσταση. Και από αυτή την οπτική, είναι σαφές ότι το κίνημα στην Τουρκία έχει άμεση σχέση, όχι μόνο με τις εξεγέρσεις στη Μέση Ανατολή το 2011 – οι σημαντικότερες εκ των οποίων (Τυνησία, Αίγυπτος, Ισραήλ) είχαν ισχυρό αντίκτυπο στην εργατική τάξη – αλλά κυρίως με το κίνημα των Αγανακτισμένων στην Ισπανία και το Occupy στις ΗΠΑ, όπου η εργατική τάξη αποτελεί μεγάλη πλειοψηφία όχι μόνο του πληθυσμού στο σύνολο, αλλά και των συμμετεχόντων στα κινήματα αυτά. Το ίδιο ισχύει για την εξέγερση που ξέσπασε τώρα στη Βραζιλία και εξίσου για το κίνημα στην Τουρκία, όπου η τεράστια πλειοψηφία των συμμετεχόντων ανήκει στην εργατική τάξη, και κυρίως την προλεταριακή νεολαία [σημ.3]. Η παρουσία των γυναικών στις διαδηλώσεις ήταν αισθητή αριθμητικά, αλλά και σημαντική στο συμβολικό επίπεδο. Τόσο στις συγκρούσεις όσο στις τοπικές διαδηλώσεις με τα κατσαρολικά, οι γυναίκες ήταν στην πρώτη γραμμή. Η κυριότερη κοινωνική ομάδα που συμμετείχε ήταν αυτή που αποκαλούμε γενιά των 90s [18]. Οι διαδηλωτές αυτής της γενιάς, ορισμένοι από τους οποίους δεν έχουν καν μνήμες από την εποχή πριν την κυβέρνηση του AKP, χαρακτηρίστηκαν ως απολίτικοι. Αυτοί οι νέοι, στους οποίους λεγόταν συνεχώς ότι δεν πρέπει να εμπλακούν στα γεγονότα αλλά να κοιτάξουν πώς θα σώσουν τον εαυτό τους, έχουν καταλάβει ότι δεν υπάρχει γι’ αυτούς ξεχωριστά κάποιου είδους σωτηρία και έχουν κουραστεί να ακούνε από την κυβέρνηση πώς πρέπει να συμπεριφέρονται και να ζουν. Οι μαθητές, κυρίως λυκείου, συμμετείχαν στις διαδηλώσεις μαζικά. Νεαροί εργαζόμενοι και άνεργοι αποτέλεσαν επίσης μεγάλο κομμάτι του κινήματος, μαζί και με άλλους εργαζόμενους και ανέργους ανώτερης εκπαίδευσης. Σε κάποιους τομείς της οικονομίας όπου εργάζονται κυρίως νέοι άνθρωποι με επισφαλείς σχέσεις εργασίας και όπου είναι δύσκολο να αγωνιστεί κάποιος σε κανονικές συνθήκες – ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών – οι εργαζόμενοι οργανώθηκαν με βάση τον κλάδο τους, ξεπερνώντας τον κάθε μεμονωμένο εργασιακό χώρο, και συμμετείχαν στις διαδηλώσεις όλοι μαζί. Τέτοια παραδείγματα ήταν οι διανομείς σε μαγαζιά με κεμπάπ, εργαζόμενοι σε μπαρ και τηλεφωνικά κέντρα, υπάλληλοι γραφείων και εμπορικών κέντρων. Από την άλλη, αυτού του είδους η οργάνωση δεν αντιστάθμισε την τάση των εργαζομένων να διαδηλώσουν ατομικά, και αυτή ήταν μία από τις σημαντικές αδυναμίες του κινήματος. Αλλά αυτό χαρακτηρίζει τα κινήματα και σε άλλες χώρες, όπου η σπουδαιότητα της εξέγερσης στους δρόμους είναι μια πρακτική έκφραση της ανάγκης να ξεπεραστεί η κοινωνική απομόνωση που έχουν δημιουργήσει οι υφιστάμενες συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής και της κρίσης – ειδικότερα, η εξάπλωση της ανεργίας και της επισφάλειας. Αλλά αυτές οι ίδιες συνθήκες, σε συνδυασμό με τη μεγάλη ιδεολογική επίθεση της άρχουσας τάξης, έχουν επίσης καταστήσει δύσκολο για την εργατική τάξη να δει τον εαυτό της ως τέτοια και έτσι ενισχύεται η άποψη των διαδηλωτών ότι είναι απλά ένα πλήθος από πολίτες, νόμιμα μέλη μιας “εθνικής” κοινότητας και όχι μια τάξη. Συνεπώς, είναι αντιφατική η πορεία προς την ανασύνθεση του προλεταριάτου ως τάξης, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κινήματα είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Μια από τις βασικές αιτίες που ένα τόσο μεγάλο πλήθος προλετάριων απογοητευμένων από τις συνθήκες διαβίωσής τους διαδήλωσε με τέτοια αποφασιστικότητα, ήταν η αγανάκτηση και το αίσθημα της αλληλεγγύης απέναντι στην αστυνομική βία και την κρατική τρομοκρατία. Παρόλα αυτά, διάφορες αστικές πολιτικές τάσεις ενεργοποιήθηκαν, προσπαθώντας να επηρεάσουν το κίνημα από μέσα για να το διατηρήσουν εντός των ορίων της τάξης, να το εμποδίσουν να ριζοσπαστικοποιηθεί και για να κρατήσουν το προλεταριάτο που είχε βγει στους δρόμους ενάντια στην κρατική καταστολή μακριά από την ανάδειξη ταξικών αιτημάτων για τις δικές του συνθήκες ζωής. Έτσι, ενώ δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα ενιαίο αίτημα πάνω στο οποίο συμφώνησε συνολικά το κίνημα, αυτό που κυριάρχησε σε μεγάλο βαθμό ήταν τα δημοκρατικά αιτήματα. Η τάση που καλούσε για “Περισσότερη Δημοκρατία”, η οποία σχηματίστηκε πάνω σε θέσεις ενάντια στο AKP ή καλύτερα ενάντια στον Ερντογάν, στην ουσία δεν εξέφραζε τίποτε άλλο από την αναδιοργάνωση του τουρκικού καπιταλισμού με ένα πιο δημοκρατικό τρόπο. Η επίδραση των δημοκρατικών αιτημάτων στο κίνημα αποτελεί τη μεγαλύτερη ιδεολογική αδυναμία του. Ο Πρωθυπουργός Ερντογάν στήριξε όλες τις ιδεολογικές επιθέσεις εναντίον του κινήματος γύρω από τον άξονα της δημοκρατίας και των εκλογών [19]. Οι κυβερνητικές αρχές, αν και με πολλά ψεύδη και μεθοδεύσεις, συχνά επαναλάμβαναν το επιχείρημα ότι ακόμη και στις χώρες που θεωρούνται πιο δημοκρατικές, η αστυνομία χρησιμοποιεί βία κατά των παράνομων διαδηλώσεων – το οποίο είναι αλήθεια. Επιπλέον, η τάση αυτή του αγώνα για δημοκρατικά δικαιώματα έδεσε τα χέρια του πλήθους όταν αντιμετώπισε τις αστυνομικές επιθέσεις και την κρατική βαρβαρότητα και συνέβαλλε στο να είναι η αντίσταση ειρηνική.

Οργανωμένες τάσεις μέσα στο κίνημα

Όπως είπαμε, στον αγώνα για το Gezi συμμετείχαν πολλές διαφορετικές τάσεις από την αρχή. Οπότε μπορούμε να εξετάσουμε συνοπτικά το χαρακτήρα, τη δύναμη και τον αντίκτυπο των διάφορων τάσεων μέσα στο κίνημα, οι οποίες φυσικά αλληλοεπικαλύπτονταν σε κάποια σημεία, όπως άλλωστε και οι τάσεις στο ανοργάνωτο πλήθος.

Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να αναφέρουμε τη δημοκρατική τάση, η οποία σε μεγάλο βαθμό κυριάρχησε μέσα στο κίνημα με τα συνθήματά της. Η τάση αυτή, που εκπροσωπείται κυρίως από την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και το βουλευτή του BDP Sırrı Süreyya Önder, ενώνει συνδικαλιστικές ομοσπονδίες, αριστερά, σοσιαλδημοκρατικά και εθνικιστικά πολιτικά κόμματα, ριζοσπαστικούς αριστερούς κύκλους και εκδόσεις, ΜΚΟ, επαγγελματικές ενώσεις, συλλόγους γειτονιών, οικολόγους και άλλες τέτοιες οργανώσεις και οργανισμούς. Τώρα στην Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ συμμετέχουν, εκτός από οργανώσεις όπως η KESK, DISK και η Πλατφόρμα Συνδικαλιστικής Ενότητας, κόμματα όπως το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το BDP, το Κόμμα των Εργατών (IP) [20] και σχεδόν όλα τα αριστερά κόμματα και ομάδες, εκδόσεις κλπ. Ωστόσο, η πιο ενεργή συνιστώσα της δημοκρατικής τάσης η οποία φαίνεται να έχει τον έλεγχο της Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ είναι οι αριστερές συνδικαλιστικές ενώσεις, όπως η KESK και η DISK. Φυσικά, αυτή η ενότητα που χτίστηκε στην κορυφή των αστικών κομμάτων και οργανώσεων έχει σοβαρές ρωγμές στη βάση. Η πραγματική βάση της δημοκρατικής τάσης δεν αποτελείται από τις οργανώσεις που την απαρτίζουν, αλλά από τους υποστηρικτές της κοινωνίας των πολιτών και της παθητικής αντίστασης και το φιλελεύθερο κομμάτι του κινήματος. Εξαιτίας του γεγονότος ότι δημιουργήθηκε από εκπροσώπους όλων αυτών των οργανώσεων, η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ και μαζί η δημοκρατική τάση αντλεί τη δύναμή της όχι από την οργανική σύνδεση με τους διαδηλωτές, αλλά από την αστική νομιμότητα, τους πόρους και τη στήριξη των οργανώσεων. Συνεπώς, η τάση αυτή έχει μια αδυναμία, διατρέχει τον κίνδυνο να αποκοπεί από τις μάζες λόγω της έλλειψης οργανικής σχέσης με τους διαδηλωτές, ακόμα και με αυτούς που αποτελούν τη δική της βάση. Παρ’ όλα αυτά, είναι γεγονός ότι υπάρχει μια μεγάλη αυθόρμητη δυναμική μέσα στο πλήθος η οποία εκφράζεται με το σύνθημα “Ταγίπ παραιτήσου!” και ενισχύει τη δημοκρατική τάση, παρά το γεγονός ότι η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ δεν έθεσε ποτέ τέτοιο ζήτημα.

Δεύτερον, θα πρέπει να αναφέρουμε την εθνικιστική τάση, η οποία είχε μεγάλη ορμή όταν το κίνημα ξεκίνησε, αλλά της οποίας οι προσδοκίες δεν ικανοποιήθηκαν και έτσι παρέμεινε μειοψηφική. Μέσα σε αυτή την τάση, το CHP θα πρέπει να εξεταστεί χωριστά από το Κόμμα των Εργατών και την ‘Ενωση Τουρκικής Νεολαίας (TGB). Οι προσπάθειες του CHP να κατευθύνει το κίνημα στο ξεκίνημά του παρέμειναν άκαρπες και αργότερα η έκκληση του προέδρου Κιλιτσντάρογλου στους διαδηλωτές να διαλυθούν δεν έπεισε ούτε τη βάση του κόμματος να αποχωρήσει από την περιοχή. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν διαδηλωτές οι οποίοι εξέφρασαν την οργή τους ενάντια σε βουλευτές του CHP στην Ιστανμπούλ. Όσον αφορά το ριζοσπαστικό εθνικισμό, όπως είναι το Κόμμα των Εργατών και η Ένωση Νεολαίας, οι προσπάθειές τους να μετατρέψουν το κίνημα σε “διαδηλώσεις για τη Δημοκρατία”, παρά το αποτέλεσμα που είχαν σε ορισμένες περιοχές, δεν κατάφεραν πολλά. Μια ιδιαίτερη απόπειρα των εθνικιστών ήταν να διαχωρίσουν την αστυνομία από την κυβέρνηση του ΑΚΡ με συνθήματα όπως “Υπάρχουν νέοι της ίδιας ηλικίας και στις δύο πλευρές”, προσπαθώντας έτσι να εκφράσουν ένα λόγο συμπάθειας προς αυτήν. Ωστόσο, η εκτεταμένη αστυνομική βαρβαρότητα εμπόδισε αυτή την άποψη να γίνει αποδεκτή από μεγάλο μέρος του κόσμου. Το πιο γνωστό σύνθημα των εθνικιστών ήταν το “Είμαστε στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ”, ενώ προσπάθησαν να προωθήσουν Κεμαλικούς ύμνους στις διαδηλώσεις. Οι εθνικιστές, των οποίων οι απόπειρες αντιπαράθεσης με Κούρδους διαδηλωτές καθώς και η γενική γραμμή που προσπάθησαν να επιβάλλουν στις διαδηλώσεις απορρίφθηκαν από το πλήθος, οφείλουν την περιορισμένη επιρροή που έχουνε στο Κεμαλικό σύστημα εκπαίδευσης, από το οποίο βγήκε η νέα πολιτικοποιημένη γενιά.

Η αστική αριστερά είναι μια άλλη τάση που αξίζει να αναφερθεί. Η βάση των αριστερών κομμάτων που μπορούμε να περιγράψουμε ως τη νόμιμη αστική αριστερά ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκομμένη από το πλήθος. Σε γενικές γραμμές, ήταν ουρά της δημοκρατική τάσης. Το BDP, ενώ φαινόταν να στηρίζει τη δημοκρατική τάση, προσπάθησε να αποθαρρύνει τους Κούρδους από το να συμμετέχουν στο κίνημα (αν και όχι με τόση επιτυχία στις μεγάλες πόλεις), δίνοντας έτσι συγκαλυμμένη υποστήριξη στην κυβέρνηση με την οποία έχει ξεκινήσει ειρηνευτικό διάλογο. Οι σταλινικές και τροτσκιστικές πολιτικές-εκδοτικές ομάδες, ή αλλιώς η ριζοσπαστική αστική αριστερά, ήταν κι αυτές γενικά αποκομμένες από τις μάζες. Η επιρροή τους ήταν κυρίως σε γειτονιές που παραδοσιακά είχαν δύναμη. Ενώ αντιτάχτηκαν στη δημοκρατική τάση όταν προσπάθησε να διαλύσει το κίνημα, γενικά την υποστήριξαν. Οι αναλύσεις της αστικής αριστεράς περιορίστηκαν κυρίως στη χαρά για τη “λαϊκή εξέγερση”, ενώ προσπάθησαν να αυτοπαρουσιαστούν ως οι ηγέτες του κινήματος. Ακόμη και τα καλέσματα για γενική απεργία, παραδοσιακή γραμμή της αριστεράς, δεν έγιναν πραγματικά αισθητά ανάμεσα στους αριστερούς λόγω αυτής της ατμόσφαιρας τυφλής ευτυχίας. Το πιο διαδεδομένο στους διαδηλωτές σύνθημά τους ήταν το “Ώμο με ώμο ενάντια στο φασισμό”.

Η τάση που είχε το μεγαλύτερο αντίκτυπο και ήταν πιο συμπαθής στη βάση του κινήματος ήταν οι οπαδοί. Αν και οι αρχηγοί των συνδέσμων των ultras δεν δρούσαν ξεχωριστά από τη δημοκρατική τάση, η επίδρασή τους στη βάση των οπαδών ήταν περιορισμένη. Οι οπαδοί, που έχουν αποκτήσει εμπειρία αντίστοιχη με αυτή των αριστερών όταν πρέπει να δράσουν από κοινού, να διαδηλώσουν, ή και να συγκρουστούν με την αστυνομία, ήταν η μοναδική λιγότερο ή περισσότερο οργανωμένη τάση η οποία δεν ήταν αποκομμένη και δρούσε μαζί με τη μεγάλη μάζα των διαδηλωτών. Οι οπαδοί φάνηκαν ιδιαίτερα στις συγκρούσεις. Κατά κάποιον τρόπο, έγινε εμφανές ότι ήταν το κομμάτι του κινήματος με το οποίο αισθάνονταν πιο κοντά οι διαδηλωτές που ήταν απολίτικοι μέχρι τη μέρα που ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις. Στην Τουρκία, το σλόγκαν “Δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε αριστερός, αλλά οπαδός” είναι αρκετά δημοφιλές. Ένα αξέχαστο σύνθημά τους ήταν το “Ψεκάστε, ψεκάστε, ψεκάστε τα δακρυγόνα σας! Βγάλτε τα κράνη σας, αφήστε τα γκλομπ, να δούμε ποιοι είναι οι πραγματικοί άγριοι!” [21].

Η προλεταριακή τάση και η σχέση του κινήματος με την τάξη

Εκτός από τις τάσεις που προαναφέρθηκαν, μπορούμε να μιλήσουμε και για προλεταριακή τάση ή προλεταριακές τάσεις στο κίνημα. Λέμε τάση ή τάσεις, γιατί η προλεταριακή τάση ήταν ανοργάνωτη και διάσπαρτη όταν αντιπαρατέθηκε στις τάσεις που ορίσαμε παραπάνω. Η προλεταριακή τάση προώθησε συνθήματα [22] όπως “Δεν είμαστε στρατιώτες κανενός”, “Είμαστε στρατιώτες του Mustafa Keser” και “Είμαστε στρατιώτες του Turgut Uyar” [23], εναντίον του συνθήματος της εθνικιστικής τάσης “Είμαστε στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ”. Επανήλθαν συνθήματα από τον αγώνα στην Tekel [24], όπως το “Αντιστεκόμαστε με το πείσμα του Κούρδου, τον ενθουσιασμό του Λαζού και την υπομονή του Τούρκου”. Τα δέντρα στο Πάρκο Gezi πήραν τα ονόματα Κούρδων νεκρών από τη σφαγή του Roboski [25] και Τούρκων και Αράβων, θυμάτων των βομβαρδισμών στο Reyhanli. Επιπλέον, πολλοί υπερασπίστηκαν την αντίσταση στην κρατική τρομοκρατία ενάντια στην παθητική γραμμή αντίστασης της δημοκρατικής τάσης. Απέναντι σε όσους προσπαθούσαν να δώσουν στην αστυνομία μια κάλυψη συμπάθειας, υπήρχε το σύνθημα “Αν η αστυνομία είναι έντιμη, ας πάει να πουλήσει γλυκά”. Η νομιμότητα των αιτημάτων που προέβαλε η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ αμφισβητήθηκε. Η τάση προς το βανδαλισμό που ήταν διαδεδομένη μεταξύ των διαδηλωτών δέχτηκε κριτική, όχι με το να χαρακτηρίζεται ως προβοκάτσια όπως έκανε η δημοκρατική τάση, αλλά με το να υπενθυμίζεται ότι δεν πρέπει να καταστρέφονται τα μέσα διαβίωσης των φτωχών, με την προσπάθεια πειθούς. Σε γενικές γραμμές, ένα σημαντικό κομμάτι διαδηλωτών υπερασπίστηκε την άποψη ότι το κίνημα θα πρέπει να αυτο-οργανωθεί για να μπορέσει να καθορίσει το μέλλον του.

Το κομμάτι των διαδηλωτών που ήθελε το κίνημα να πορευτεί με την εργατική τάξη απαρτιζόταν από ανθρώπους που γνώριζαν τη σημασία και τη δύναμη της τάξης, που ήταν ενάντια στον εθνικισμό αν και δεν είχαν ξεκάθαρη πολιτική στάση. Ήταν αυτοί που ξεκίνησαν τα καλέσματα για γενική απεργία. Αν και το γεγονός αυτό έδειξε επίγνωση για τη σημασία συμμετοχής του εργαζόμενου κομματιού του προλεταριάτου, ενείχε επίσης και δημοκρατικές αυταπάτες. Γιατί η εμπειρία της 5η Ιουνίου έδειξε ότι η πίεση στα συνδικάτα για γενική απεργία δεν ήταν αποτελεσματική στρατηγική. Από την άλλη πλευρά, ένα από τα πιο σημαντικά οφέλη του κινήματος ήταν ότι αυτό το κομμάτι διαδηλωτών έβγαλε χρήσιμα συμπεράσματα από την εμπειρία του. Στα καλέσματα που έγιναν μετά την 5η Ιουνίου, η άποψη ότι οι μονοήμερες ή διήμερες απεργίες-πυροτεχνήματα είναι ανεπαρκείς είχε γίνει αρκετά κοινή και η πίεση για γενική απεργία διαρκείας είχε εξαπλωθεί. Επιπλέον, ο αριθμός του κόσμου που δήλωνε ότι τα συνδικάτα όπως η KESK και η DISK, που υποτίθεται ότι είναι “μαχητικά”, δε διέφεραν από την κυβέρνηση δεν ήταν καθόλου αμελητέος. Τέλος, ενάντια στις “ακίνητες διαμαρτυρίες” που εμφανίστηκαν πρόσφατα και προωθούνται από τα ΜΜΕ και τη δημοκρατική τάση, και οι οποίες περιορίζουν το κίνημα σε ένα ατομικιστικό και παθητικό πλαίσιο, υποστηρίχτηκε η θέση ότι αυτές οι ενέργειες μπορεί να έχουν νόημα μόνο αν γίνονται σε εργασιακούς χώρους [26].

Ένα κομμάτι εργαζόμενων προλετάριων συμμετείχε επίσης στο κίνημα και συγκρότησε το κύριο μέρος της προλεταριακής τάσης στο εσωτερικό του. Οι απεργοί της αεροπορικής εταιρίας Turkish Airlines (THY) [27] στην Ιστανμπούλ προσπάθησαν να συνδεθούν με τον αγώνα στο Gezi. Ιδιαίτερα στον τομέα της υφαντουργίας όπου είναι συνηθισμένες οι πολύ δύσκολες συνθήκες εργασίας, έγιναν κάποιες τοπικές διαδηλώσεις. Μία από αυτές πραγματοποιήθηκε στο Bagcilar–Gunesli στην Ιστανμπούλ, όπου οι εργάτες της υφαντουργίας θέλησαν να εκφράσουν τα ταξικά τους αιτήματα και να δείξουν την αλληλεγγύη τους στον αγώνα για το Gezi. Υποχρεωμένοι να ζουν σε συνθήκες σκληρής εκμετάλλευσης, διαδήλωσαν με πανό που έγραφαν “Χαιρετίζουμε το Gezi από το Bagcilar!” και “Τα Σάββατα πρέπει να είναι αργίες!”. Στο Alibeykoy της Ιστανμπούλ, χιλιάδες εργατών διαδήλωσαν με πανό που έγραφαν “Γενική απεργία, γενική αντίσταση”. Εργαζόμενοι σε εμπορικά κέντρα και υπάλληλοι γραφείου πορεύθηκαν στην Ταξίμ με πανό που έγραφαν “Δε δουλεύουμε, όλοι στον αγώνα”. Επιπλέον, το κίνημα προσπάθησε να αγωνιστεί μαζί με τους εργαζόμενους που είναι οργανωμένοι σε σωματεία. Αναμφίβολα, η KESK, η DISK και οι άλλες οργανώσεις που συμμετείχαν στην απεργία αναγκάστηκαν να πάρουν αυτή την απόφαση όχι μόνο λόγω των social media αλλά και εξαιτίας της πίεσης που ασκήθηκε από τη βάση τους, όσο μετριοπαθής και ακίνδυνη κι αν ήταν εν τέλει αυτή η απόφαση. Τέλος, η Πλατφόρμα των Συνδικάτων της Γενικής Συνομοσπονδίας Turk-Is στην Ιστανμπούλ, που συγκροτήθηκε από όλους τους επαγγελματικούς κλάδους της Turk-Is στην πόλη, κάλεσε την Turk-Is και όλα τα άλλα συνδικάτα να κηρύξουν γενική απεργία διαρκείας τη Δευτέρα, ενάντια στην κρατική τρομοκρατία μετά την επίθεση στο Πάρκο Gezi και θα ήταν λάθος αν πιστεύαμε ότι για τα καλέσματα αυτά δεν ευθύνεται η μεγάλη αγανάκτηση των εργαζομένων της βάσης για όλα όσα συνέβαιναν.

Παρ’ όλα αυτά, είναι δύσκολο να ισχυριστούμε ότι το κίνημα έχει αναγνωρίσει σε μεγάλο βαθμό τα ταξικά του συμφέροντα και ότι προσπαθεί να συνδεθεί με το γενικότερο αγώνα της εργατικής τάξης. Tο γεγονός ότι η προλεταριακή τάση μέσα στο κίνημα δεν μπόρεσε να εκφραστεί αρκετά, ήταν κυρίως αποτέλεσμα της έμφασης που δίνεται στη δημοκρατία ως απάντηση στις κυβερνητικές πολιτικές. Καθώς ο άξονας αυτός κυριάρχησε στο κίνημα, η προλεταριακή τάση έπαιξε υποστηρικτικό ρόλο και ο δρόμος για την διεύρυνσή της μπλοκαρίστηκε. Έτσι, η δημοκρατική τάση κατάφερε να διατηρήσει το κίνημα εντός του πλαισίου που έθεσε. Εκτός αυτού, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία του κινήματος είναι προλετάριοι, αυτοί αποτελούν μόνο ένα τμήμα της τάξης – όχι το σύνολό της. Αυτό που έβγαλε το συγκεκριμένο κομμάτι στο δρόμο ήταν η κρατική τρομοκρατία, η ίδια κρατική τρομοκρατία που καταπιέζει και την υπόλοιπη εργατική τάξη. Από την άλλη, το γεγονός ότι τα αιτήματα και τα συνθήματα της δημοκρατικής τάσης κυριάρχησαν ενώ η προλεταριακή τάση δεν έχει καταφέρει ακόμη να εκφράσει ταξικά αιτήματα που να εστιάζουν στο βιοτικό επίπεδο και τις συνθήκες εργασίας, θέτει στο κίνημα σοβαρό εμπόδιο δημιουργίας ισχυρών δεσμών με την πλειοψηφία των εργατών.

Οι μορφές συλλογικής συζήτησης του κινήματος

Η κοινή αδυναμία των διαδηλώσεων σε ολόκληρη την Τουρκία είναι η δυσκολία τους να δημιουργήσουν μορφές συλλογικής συζήτησης και να αποκτήσουν τον έλεγχο του κινήματος μέσω αυτο-οργανωμένων δομών στη βάση αυτής της συζήτησης. Οι μαζικές συνελεύσεις που έχουν εμφανιστεί σε παρόμοια κινήματα σε όλο τον κόσμο ήταν εμφανώς απούσες τις πρώτες μέρες. Η περιορισμένη εμπειρία συλλογικοποίησης, συνάντησης, μαζικών συνελεύσεων κλπ και η έλλειψη κουλτούρας διαλόγου στην Τουρκία αποτέλεσαν αναμφίβολα αιτίες της αδυναμίας αυτής. Όμως, το κίνημα ένιωσε την αναγκαιότητα να συζητήσει και οι μορφές οργάνωσης της συζήτησης αυτής άρχισαν να εμφανίζονται.

Η πρώτη έκφραση της ανάγκης για διάλογο ήταν η δημιουργία μιας ανοιχτής συνέλευσης στο Πάρκο Gezi. Η ανοιχτή συνέλευση δεν είχε μεγάλη συμμετοχή ούτε διάρκεια, όμως η εμπειρία της ήταν αρκετά επιδραστική. Κατά τη διάρκεια της απεργίας της 5ης Ιουνίου, οι εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο, μέλη του αριστερού σωματείου εργαζομένων στην εκπαίδευση Eğitim-Sen, πρότειναν τη δημιουργία μιας ανοιχτής συνέλευσης. Ωστόσο, η ηγεσία της KESK όχι μονο απέρριψε την πρόταση και προώθησε μια “Πρωτομαγιάτικου τύπου” αριστερή συνδικαλιστική επιτροπή, της οποίας οι ομιλίες ούτε που ακούστηκαν, αλλά επίσης απομόνωσε τον κλάδο νο.5 της ένωσης Eğitim-Sen, στον οποίο ανήκουν οι εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο. Μετά από αυτό, ο κλάδος νο.5 της Eğitim-Sen προσπάθησε να στήσει μόνος του μια ανοιχτή συνέλευση, χωρίς όμως να τα καταφέρει. Επίσης, παίρνοντας έμπνευση από την ανοιχτή συνέλευση, δημιουργήθηκαν λαϊκές συνελεύσεις [28] στο Gazi, το Okmeydanı και το Sarıyer (γειτονιές της Ιστανμπούλ), στο Güvenpark και το Keçiören της Άγκυρας, στην πλατεία Gündoğdu και το Çiğli του Ιζμίρ, στη Μερσίν, την Αττάλεια, τη Σαμψούντα και την Τραπεζούντα. Παρά το γεγονός ότι σε κάποιες από τις λαϊκές συνελεύσεις οι συμμετέχοντες συζήτησαν για τα προβλήματα που τους προκαλεί το νέο σύστημα εκπαίδευσης “4+4+4” [29], για το βασικό μισθό και το σύστημα υγείας και πρότειναν τη δημιουργία μιας αγωνιστικής δομής, ο έλεγχος των συνελεύσεων αυτών από την αστική αριστερά αποτελεί σημαντικό περιορισμό.

Εκτός από την εμπειρία των ανοιχτών και των λαϊκών συνελεύσεων, ένα άλλο μόρφωμα που αναδύθηκε τις επόμενες μέρες ήταν τα φόρουμ που οργανώθηκαν και πραγματοποιήθηκαν με μεγάλη συμμετοχή κόσμου. Τα φόρουμ αυτά στήθηκαν με σκοπό να συζητηθεί η συνέχεια του κινήματος και είχαν προγραμματιστεί να γίνουν από την αρχή της εβδομάδας μέχρι και τις 15 Ιουνίου – μέρα της επίθεσης στο Πάρκο Gezi. Στην πραγματικότητα, τα καλέσματα για αυτά τα φόρουμ έγιναν από την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ, με πρόθεση να πείσει τον κόσμο να “κρατήσει” την αντίσταση στο εσωτερικό μιας συμβολικής σκηνής. Αυτός θα ήταν άλλος ένας τρόπος για να πειστεί ο κόσμος να σταματήσει τον αγώνα. Τα φόρουμ δεν ανέλαβαν ή αξίωσαν καμία ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων. Η λειτουργία τους οργανώθηκε έτσι ώστε η Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ να ελέγχει τις διαθέσεις του κόσμου. Η μεθόδευση αυτή οδήγησε στο να υπάρξει αδράνεια πάνω σε πρακτικά ζητήματα και ειδικά στην οργάνωση της αντίστασης σε περίπτωση αστυνομικής εισβολής. Όμως, στις συζητήσεις αυτές υπήρξαν κάποιοι συμμετέχοντες που δήλωσαν ότι ο κόσμος θα πρέπει να πάρει τον έλεγχο του κινήματος μέσω της δημιουργίας συνελεύσεων, μοιράστηκαν εμπειρίες από το κίνημα στη Βαρκελώνη και εξέφρασαν την ανάγκη εξάπλωσης του κινήματος στις φτωχογειτονιές. Το σημαντικότερο, εκφράζοντας την επιθυμία να συνεχιστούν οι διαδηλώσεις, ο κόσμος χάλασε το παιχνίδι της Πλατφόρμας Αλληλεγγύης Ταξίμ που σκόπευε στη σταδιακή αποκλιμάκωση του κινήματος.

Από την άλλη, αν κοιτάξουμε το κίνημα σε όλη τη χώρα, η πιο σημαντική εμπειρία ήταν αυτή στο Εσκισεχίρ. Μέσω της γενικής συνέλευσης στην Πλατεία Αντίστασης του Εσκισεχίρ, δημιουργήθηκαν επιτροπές για να διαμορφώνουν και να συντονίζουν τις διαδηλώσεις. Οι επιτροπές αυτές ήταν η “Επιτροπή Διαδήλωσης” για την επιλογή της διαδρομής και των συνθημάτων κάθε διαδήλωσης. Η “Επιτροπή Πανεπιστημίου και Εκπαίδευσης” για την οργάνωση συναντήσεων, ενημερώσεων και συζητήσεων στην πλατεία. Η “Επιτροπή Πρότασης και Γνώμης” για την παραγωγή προτάσεων και ιδεών για την αντίσταση. Η “Επιτροπή Καθαριότητας και Περιβάλλοντος” για να καθαρίζει και να συμμαζεύει τα μέρη όπου στήνονται σκηνές. Η “Επιτροπή Τύπου” για τη λήψη video, τη δημοσίευση φωτογραφιών και ειδήσεων στο ίντερνετ και την προώθηση των νέων στα ΜΜΕ. Η “Επιτροπή Συντονισμού και Επικοινωνίας” για το συντονισμό μεταξύ των επιτροπών. Η “Επιτροπή Ασφαλείας” για την προστασία της πλατείας από επιθέσεις από μέσα ή απ’ έξω. Τέλος, η “Επιτροπή Επείγουσας Βοήθειας” που δημιουργήθηκε από φοιτητές της ιατρικής και γιατρούς για την παροχή ιατρικής βοήθειας στους τραυματίες. Αυτό που είναι ακόμη πιο σημαντικό όμως, είναι η απόφαση να πραγματοποιείται καθημερινά γενική συνέλευση για να ελέγχεται και να συζητιέται η λειτουργία αυτών των επιτροπών. Με αυτές τις πρωτοβουλίες, ο κόσμος στο Εσκισεχίρ κατάφερε να πάρει τον έλεγχο του κινήματος, δημιουργώντας τις δικές του αυτο-οργανωμένες δομές. Παρόμοια, στην Αντιόχεια, η λαϊκή συνέλευση πήρε κι αυτή αποφάσεις σχετικά με την πορεία του κινήματος, στις 17 Ιουνίου.

Τελικά, από τις 17 Ιουνίου και μετά, σε πολλά πάρκα σε γειτονιές της Ιστανμπούλ, πολλοί άνθρωποι αντλώντας έμπνευση από τα φόρουμ στο Πάρκο Gezi, δημιούργησαν μαζικές συνελεύσεις με την ονομασία “δημόσια φόρουμ”. Μεταξύ των γειτονιών που οργάνωσαν φόρουμ ήταν το Beşiktaş, το Elmadağ, το Harbiye, το Nişantaşı, το Kadıköy, το Cihangir, το Ümraniye, το Okmeydanı, το Göztepe, το Rumelihisarüstü, το Etiler, το Akatlar, το Maslak, το Bakırköy, το Fatih, το Bahçelievler, το Sarıyer, το Yeniköy, το Sarıgazi, το Ataköy και το Alibeyköy. Τις επόμενες μέρες, άλλα φόρουμ πραγματοποιήθηκαν στην Άγκυρα και σε πολλές άλλες πόλεις. Σαν αποτέλεσμα, για να μη χάσει τον έλεγχο των πρωτοβουλιών αυτών, η Πλατφορμα Αλληλεγγύης Ταξίμ άρχισε να καλεί στα φόρουμ η ίδια. Παρόλα αυτά πάντως, είναι πολύ πιθανό αυτά τα φόρουμ να παίξουν σημαντικό ρόλο στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, εκφράζονται στα φόρουμ προτάσεις σχετικά με τη δημιουργία επιτροπών σε εργασιακούς χώρους και γειτονιές. Τα καλέσματα για την αποφυγή ρατσιστικού, σεξιστικού και ομοφοβικού λόγου αλλά και για την επέτειο μνήμης των σφαγών στο Roboski και το Reyhanli και των εργαζόμενων στην διαχείριση υδάτων στη Μούγλα [30] που πέθαναν από εισπνοή μεθανίου, διαδόθηκαν ευρέως στο εσωτερικό των φόρουμ.

Ομοιότητες, διαφορές, και σχέση με άλλα κινήματα

Αν και σε πολλά επίπεδα η αντίσταση στο Πάρκο Gezi αποτελεί συνέχεια του κινήματος Occupy στις ΗΠΑ, των Αγανακτισμένων στην Ισπανία και των κινημάτων που ανέτρεψαν τον Μουμπάρακ στην Αίγυπτο και τον Μπεν Άλι στην Τυνησία, έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Όπως και στα υπόλοιπα κινήματα, έτσι και στην Τουρκία η δράση του νεαρού προλεταριάτου είναι ζωτικής σημασίας. Στην Αίγυπτο, την Τυνησία και το Πάρκο Gezi υπάρχει η κοινή θέληση ανατροπής ενός καθεστώτος που θεωρείται “δικτατορικό”. Όμοια με την Αίγυπτο, οι διαδηλωτές σχημάτισαν κύκλους προστασίας από τις επιθέσεις γύρω από τους Μουσουλμάνους που προσεύχονταν. Την ίδια στιγμή, οι πιο ενεργοί από τους συμμετέχοντες στο κίνημα στην Τουρκία εκφράζουν έντονη αντίθεση στην παρέμβαση των κληρικών και των φονταμενταλιστών στην καθημερινότητά τους, όπως και στην Αίγυπτο. Από την άλλη, ενώ η Τυνησία έζησε μαζικές απεργίες χιλιάδων εργατών και η Αίγυπτος απεργίες στη Μαχάλα και αλλού, στην Τουρκία έγιναν μόνο λίγες στάσεις εργασίας… Στα θετικά, ενώ στην Αίγυπτο το κίνημα στράφηκε στη βοήθεια του στρατού όταν απέκτησε δύναμη, στην Τουρκία εκδηλώνονται αντιδράσεις ενάντια στην εικόνα του ισχυρού αυτού κρατικού θεσμού.

Αντίθετα με το κίνημα στην Τυνησία όπου δημιουργήθηκαν τοπικές επιτροπές, και την Ισπανία και τις ΗΠΑ όπου ο κόσμος οργανώθηκε μέσα από γενικές συνελεύσεις, στην αρχή στην Τουρκία αυτή η δυναμική παρέμεινε πολύ περιορισμένη. Στην Ισπανία, μέσα στην καπιταλιστική κρίση και τις επιπτώσεις της αυξημένης ανεργίας, το κίνημα των Αγανακτισμένων κατάφερε να επηρεάσει τον προσανατολισμό των συνελεύσεων. Στην Τουρκία, αντί για θέματα που αφορούν το βιοτικό επίπεδο και τις εργασιακές συνθήκες, κυριάρχησαν στη συζήτηση τα πρακτικά ζητήματα του ίδιου του κινήματος. Τα κύρια θέματα ήταν τα πρακτικά και τεχνικά προβλήματα στις συγκρούσεις με την αστυνομία. Εκτός αυτού, αν και στην Ισπανία η προλεταριακή τάση ανέδειξε ταξικά αιτήματα ενάντια στη δημοκρατική τάση του κινήματος, στην Τουρκία αυτή η διαδικασία έχει μείνει πίσω. Η ομοιότητα με το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ ήταν ότι πραγματοποιήθηκαν καταλήψεις χώρων. Ωστόσο, στην Τουρκία οι καταλήψεις ήταν λιγότερες αναλογικά με τη συμμετοχή σε σύγκριση με αυτές στις ΗΠΑ. Επίσης, τόσο στην Τουρκία όσο και στις ΗΠΑ, υπάρχει μια τάση στο εσωτερικό των διαδηλωτών που κατανοεί τη σημασία συμμετοχής του εργαζόμενου κομματιού του προλεταριάτου στον αγώνα. Το κίνημα στις ΗΠΑ δεν κατάφερε να προσεγγίσει το εργαζόμενο προλεταριάτο, παρά τα άμεσα καλέσματα στους λιμενεργάτες του Όκλαντ καθώς και τα καλέσματα στα social media για γενική απεργία στη Δυτική Ακτή. Γενικά, παρά την αποτυχία του κινήματος στην Τουρκία να αποκτήσει σοβαρούς δεσμούς με το σύνολο της εργατικής τάξης, τα καλέσματα για απεργία μέσω των social media οδήγησαν σε περισσότερες στάσεις εργασίας απ’ ότι στην περίπτωση των ΗΠΑ.

Ανεξάρτητα από όλες αυτές τις ιδιαιτερότητες, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το κίνημα των “Çapulers” αποτελεί τμήμα στην αλυσίδα των κοινωνικών κινημάτων παγκόσμια. Αν και δεν κατάφερε να κερδίσει την προσοχή από την αρχή, αυτή η δυναμική φάνηκε τις επόμενες μέρες. Αποδείχτηκε έτσι ότι, αν και τα κινήματα αυτά φαινομενικά δεν έτυχαν προσοχής όταν έλαβαν χώρα, εντούτοις είχαν έντονη επίδραση στον κόσμο στην Τουρκία. Και το συγκεκριμένο κίνημα, όπως και το υπόλοιπο διεθνές κύμα αγώνων, σχετίζεται άμεσα με την κρίση του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Ένας από τους κύριους λόγους που το AKP έχει διατηρηθεί στην εξουσία για 10 χρόνια είναι ότι προωθεί τη διαδικασία της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Η αντίδραση ενάντια στην πίεση αυτή ξεκίνησε ως αντίδραση στις πολιτικές του AKP. Μια καλή απόδειξη που αποκαλύπτει ότι το κίνημα αποτελεί κομμάτι του διεθνούς κύματος αγώνων είναι η έμπνευση που έδωσε στους Βραζιλιάνους διαδηλωτές. Οι Τούρκοι διαδηλωτές χαιρέτησαν την αλληλεγγύη από την άλλη πλευρά του κόσμου με συνθήματα όπως “Είμαστε μαζί, Βραζιλία και Τουρκία” και “Βραζιλιάνοι, αντισταθείτε!” (στα Τούρκικα). Και αφού το κίνημα ενέπνευσε διαδηλώσεις με ταξικά αιτήματα στη Βραζιλία, τον επόμενο καιρό μπορεί να επηρεάσει θετικά την ανάδυση ταξικών ζητημάτων και στην Τουρκία.

Η εμπειρία που κέρδισε το κίνημα

Το κίνημα για το Πάρκο Gezi της Ταξίμ εκφράζει την οργή ενάντια στην κρατική τρομοκρατία, την αστυνομική βία και τις καταπιεστικές και απαγορευτικές πολιτικές της κυβέρνησης του ΑKP και του πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών, κόσμος ο οποίος ίσως να μην είχε ξανασυμμετάσχει σε διαδηλώσεις ή έστω πορευτεί με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται κοινές ιδέες, και συμμετείχε σε έναν αγώνα που χαρακτηρίστηκε απολίτικος, έχει πια πολιτικοποιηθεί. Τα πλήθη των ανθρώπων βίωσαν την αλληλεγγύη, διαμόρφωσαν τις απόψεις τους, συζήτησαν στο Πάρκο Gezi και σε άλλα κατειλημμένα πάρκα για τη ζωή που επιθυμούν. Το κίνημα έφερε κάτι νέο, οργανώνοντας συλλογικές κουζίνες, κοινόχρηστες βιβλιοθήκες, κέντρα περίθαλψης για τους τραυματίες με εθελοντές εργαζόμενους στην υγεία και χώρους κοινοβιακής ζωής, όπου ο καθένας μπορούσε να έρθει και να μείνει. Αυτός ήταν ένας από τους σημαντικότερους λόγους που διατηρήθηκε η υποστήριξη προς το κίνημα τις επόμενες μέρες. Ο κόσμος επίσης έμαθε πώς να αντιστέκεται απέναντι στα δακρυγόνα της αστυνομίας.

Οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν τη δύναμη ενός μαζικού κινήματος μέσα από την επιθυμία τους να αντισταθούν στην ισχύ του κράτους. Μπορούμε να πούμε ότι τα social media χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά για την οργάνωση των συγκεντρώσεων και των διαδηλώσεων. Τα κοινωνικά δίκτυα βοήθησαν επίσης στην αποτροπή συλλήψεων διαδηλωτών και την παροχή στέγης σ’ αυτούς. Για να αντιμετωπιστεί το σβήσιμο του φωτισμού των δρόμων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, γείτονες άναβαν τα φώτα στα σπίτια τους. Υπήρχε δωρεάν παροχή φαρμακευτικού υλικού από τα φαρμακεία: όλα αυτά ήταν σημαντικές λεπτομέρειες του κινήματος. Η νέα γενιά που συγκρούστηκε με την αστυνομία απάντησε στις επιθέσεις με τη γλώσσα της μουσικής και του χιούμορ [31]. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να κερδίσει τη συμπάθεια του υπόλοιπου κόσμου. Ενώ χαρακτηρίστηκαν ως περιθωριακοί από τον επίσημο κρατικό λόγο, οι “chapulers” έχουν γίνει συμπαθείς ακόμη και από ανθρώπους που δεν είχαν άμεση συμμετοχή στο κίνημα.

Οι εκτιμήσεις μας

Αν και, σε αντίθεση με παρόμοια κινήματα, εδώ δεν υπάρχουν μαζικές αυταπάτες ότι το κίνημα είναι μια επανάσταση, οι πιο ενθουσιώδεις συμμετέχοντες χαρακτηρίζουν τις διαδηλώσεις ως επαναστατική κατάσταση. Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να θυμόμαστε όταν βρισκόμαστε μπροστά σε τέτοιες απόψεις είναι η θέση επαναστατών του παρελθόντος, όπως ο Λένιν ή η Ιταλική κομμουνιστική αριστερά, ότι μια επαναστατική κατάσταση μπορεί να είναι μόνο προϊόν ωρίμανσης των αντικειμενικών και υποκειμενικών συνθηκών σε διεθνές επίπεδο. Και παρά τη μεγάλη παγκόσμια δυναμική των εξεγέρσεων του 2011 και του 2013, οι οποίες αποτελούν απάντηση στην όλο και βαθύτερη διεθνή καπιταλιστική κρίση, αυτές δεν μπορούν να ειδωθούν ακόμα ως μια επαναστατική κατάσταση. Εδώ είναι σημαντικό να θυμηθούμε τι έλεγε ο Λένιν: “Ποια είναι, μιλώντας γενικά, τα γνωρίσματα μιας επαναστατικής κατάστασης; Ασφαλώς, δε θα πέσουμε έξω, αν υποδείξουμε τρία βασικά γνωρίσματα, τα παρακάτω: 1) Η αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν σε αναλλοίωτη μορφή την κυριαρχία τους: η μια είτε η άλλη κρίση των “κορυφών”, η κρίση της πολιτικής της κυρίαρχης τάξης που δημιουργεί ρωγμή, απ’ όπου εισχωρεί η δυσαρέσκεια και ο αναβρασμός των καταπιεζόμενων τάξεων. Συνήθως, για να ξεσπάσει η επανάσταση δεν είναι αρκετό “τα κάτω στρώματα να μη θέλουν”, μα χρειάζεται ακόμη και “οι κορυφές να μην μπορούν” να ζήσουν όπως παλιά. 2) Επιδείνωση μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεζόμενων τάξεων. 3) Σημαντικό ανέβασμα για τους παραπάνω λόγους της δραστηριότητας των μαζών, που σε “ειρηνική” εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας τραβιούνται τόσο από όλες τις συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις “κορυφές” σε αυτοτελή ιστορική δράση” [σημ.4] .

Τα κινήματα στη Μέση Ανατολή, την Ισπανία, την Τουρκία, τη Βραζιλία και αλλού δεν περιλαμβάνουν κάποιο από τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Πράγματι, οι εξουσιαζόμενοι δε θέλουν να εξουσιάζονται αλλά οι εξουσιαστές μπορούν να διατηρούν την εξουσία τους σε ποιοτικό επίπεδο όπως πριν. Η φτώχεια και η μιζέρια των καταπιεσμένων τάξεων δεν ξεπερνάνε το συνηθισμένο βαθμό. Ένα από τα σημαντικότερα ατού της κυβέρνησης στην Τουρκία είναι η αναφορά στην “πολλά υποσχόμενη” ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια [32].

Σημαντικότερο όλων είναι ίσως το γεγονός ότι κανένα από τα κινήματα αυτά δεν είναι ανεξάρτητο από τους αστούς δημοκράτες. Στο σημερινό αδιέξοδο του καπιταλισμού, όπου η κοινωνική καταπίεση αυξάνεται, οι συνθήκες ζωής και εργασίας των εργαζομένων συνεχώς χειροτερεύουν, η κατάσταση πολέμου παγιώνεται, οι ζωτικοί χώροι καταστρέφονται και το πρόβλημα της στέγασης είναι συνηθισμένο, η αστική δημοκρατία δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο πέρα από αστική δικτατορία. Ανεξάρτητα από το αν στην εξουσία βρίσκονται δεξιές ή αριστερές κυβερνήσεις, σήμερα που γίνεται όλο και δυσκολότερο για τον κρατικό καπιταλισμό να εξασφαλίσει κεφάλαια και να κερδίσει ένα κομμάτι από την πίττα, όλες οι κυβερνήσεις θα εφαρμόσουν παρόμοιες πολιτικές εναντίον των μαζών. Δημοκρατία είναι τα δακρυγόνα, δημοκρατία είναι τα αστυνομικά γκλομπ, δημοκρατία είναι οι αύρες και τα τεθωρακισμένα. Δημοκρατία είναι η τρομοκρατία των αστών που δολοφόνησε τρεις νέους της τάξης μας χωρίς δισταγμό. Η δημοκρατική τάση που κυριαρχεί στο εσωτερικό του κινήματος και ο πολιτικός χαρακτήρας των αιτημάτων της αντιστοιχούν σε μια δημοκρατία που είναι το εργαλείο εδραίωσης της αστικής εξουσίας και του ψεύδους της ανάπτυξης. Πίσω από το σύνθημα “Ταγίπ παραιτήσου” που ακουγόταν στις διαδηλώσεις, κρύβεται η αυταπάτη ότι πολλά από τα δεινά που προκάλεσε η κυβέρνηση θα διορθωθούν από την αστική εξουσία που θα πάρει τη θέση του Ερντογάν αν παραιτηθεί. Βέβαια ξέρουμε ότι τίποτα απ’ αυτά δεν είναι πιθανό σήμερα.

Ακόμα χειρότερα, η δημοκρατική τάση στο εσωτερικό του κινήματος, όπως και συγκεκριμένοι αστοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι, περιγράφουν το κίνημα ως μια δημοκρατική αντίδραση για όλα όσα δεν πάνε καλά στη χώρα και θέλουν να το κατευθύνουν στον κοινοβουλευτικό δρόμο. Πράγματι, βλέποντας την Πλατφόρμα Αλληλεγγύης Ταξίμ, θυμόμαστε το “Συνασπισμό της Ελιάς” στην Ιταλία, που πήρε την εξουσία αντιπολιτευόμενο τον Μπερλουσκόνι [33]. Αναμφίβολα, μια τέτοια εξέλιξη θα είναι το τραγικό τέλος του κινήματος, θα σημάνει το θάνατό του για την εργατική τάξη. Τον επόμενο καιρό, αυτός ο κίνδυνος μπορεί να αποδειχτεί για το κίνημα ακόμη πιο σημαντικός και από την κρατική καταστολή.

Όμως, παρά τις αδυναμίες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το κίνημα, αν ο κόσμος στην Τουρκία δεν είχε καταφέρει να γίνει ένας από τους κρίκους στην αλυσίδα των κοινωνικών εξεγέρσεων που κλονίζουν τον καπιταλιστικό κόσμο, το αποτέλεσμα θα ήταν μια ακόμα πιο αυξημένη αίσθηση ήττας. Το ξέσπασμα του μεγαλύτερου κοινωνικού κινήματος που έχουμε δει στη χώρα από το 1908 [34] είναι κατά συνέπεια γεγονός ιστορικής σημασίας.

Το μέλλον του κινήματος εξαρτάται από το αν το προλεταριακό κομμάτι του, που αποτελεί πλειοψηφία, θα είναι σε θέση να εκφράσει ταξικά αιτήματα που πηγάζουν από τις συνθήκες ζωής και εργασίας του και από το αν θα μπορέσει να πάρει τον έλεγχο του κινήματος με μαζικές συνελεύσεις και να το εξαπλώσει σε όλη την τάξη και τους εργασιακούς χώρους, αντί να προσπαθεί να πιέσει τα συνδικάτα γι’ αυτό.

Dünya Devrimi (Διεθνής Επανάσταση) – τμήμα της ICC στην Τουρκία

21.06.2013

 

 

 

Σημειώσεις:

[σημ.1] Νεολογισμός που προήλθε όταν οι διαδηλωτές υιοθέτησαν την τουρκική έκφραση “çapulcu», που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ερντογάν για να τους χαρακτηρίσει. Ο όρος σημαίνει κάτι σαν “ξεβράκωτοι” ή “όχλος”

[σημ.2] Οι στίχοι προέρχονται από ένα ποίημα που ονομάζεται “Γάλα” στα τούρκικα, γραμμένο από το διαδηλωτή Ozan Durmaz στη μνήμη των Abdullah Comert, Ethem Sarısülük και Mehmet Ayvalıtaş. Η πλήρης έκδοση μπορεί να βρεθεί στα τούρκικα, στη διεύθυνση: http://www.tuhaftemaslar.com/sut/

[σημ.3] Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 58% των διαδηλωτών στο Πάρκο Gezi ήταν μισθωτοί, το 10% άνεργοι και το 24% ήταν φοιτητές. Συνολικά, το 92% ήταν εργαζόμενοι ή μελλοντικοί εργαζόμενοι.

[σημ.4] Β.Ι. Λένιν, “Η χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς”, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, σελ. 16.

Σημειώσεις της Μετάφρασης:

[1] Τελικά οι νεκροί διαδηλωτές έφτασαν συνολικά τουλάχιστον τους οχτώ ενώ ένας αστυνομικός σκοτώθηκε πέφτοντας στο κενό από γέφυρα κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στα Άδανα. Εκτός από τους τρεις νεκρούς των πρώτων ημερών που αναφέρονται παρακάτω στο κείμενο, ο 19χρονος Ali İsmail Korkmaz υπέκυψε στα τραύματά του στις 10 Ιουλίου, μετά από 38 μέρες που βρισκόταν σε κώμα εξαιτίας επίθεσης παρακρατικών εναντίον του στο Εσκισεχίρ. Προηγουμένως δεν του είχε επιτραπεί άμεση νοσηλεία την πρώτη μέρα τραυματισμού, αν δεν εξεταζόταν από την αστυνομία. Σε γεγονότα που σχετίζονται με την εξέγερση, υπήρξαν άλλες δυο δολοφονίες διαδηλωτών. Στις 28 Ιουνίου, στην επαρχία Diyarbakir της ανατολικής Τουρκίας, στρατιώτες άνοιξαν πυρ εναντίον διαδήλωσης μερικών εκατοντάδων Κούρδων που εναντιώνονταν στην κατασκευή νέου στρατιωτικού φυλακίου. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσει τη ζωή του ο 18χρονος Κούρδος Medeni Yildirim, γεγονός που ακολούθησαν διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις. Στις 10 Σεπτεμβρίου στην Αντιόχεια, σε διαδήλωση αλληλεγγύης στον αγώνα ενάντια στην κατασκευή δρόμου μέσα στο δάσος του Πανεπιστημίου METU της Άγκυρας, δολοφονήθηκε από την αστυνομία ο 22χρονος Ahmet Atakan, με τις αρχές να ισχυρίζονται ότι ο θάνατός του προήλθε από πτώση. Μετά από 9 μήνες σε κώμα, στις 11 Μαρτίου 2014, πέθανε τελικά ο 15χρονος Berkin Elvan, ο οποίος είχε δεχτεί θανατηφόρο χτύπημα από κάνιστρο δακρυγόνου κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, στις 16 Ιουνίου, στη γειτονιά Okmeydani της Istanbul. Την κηδεία του ακολούθησαν μαζικές πορείες σε δεκάδες πόλεις και σφοδρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής, στις οποίες αναφέρεται ο θανάσιμος τραυματισμός ενός ακόμα νέου διαδηλωτή. Εικόνες και στένσιλ του Berkin υπάρχουν σε πολλά σημεία της πόλης, σε πολιτικά ενεργές γειτονιές όπως το Besiktas και το Kadikoy, το όνομά του γράφτηκε σε πανό, τοίχους και καταλήψεις μαζί με αυτό του Α. Γρηγορόπουλου, ενώ ο Ερντογάν σχολίασε ψυχρά ότι ο Berkin ανήκε σε τρομοκρατική ομάδα, αφού φορούσε μαντίλι.

[2] Το κυβερνόν κόμμα AKP του Ερντογάν ιδρύθηκε το 2001 με κορμό τμήματα των κομμάτων της Αρετής (FP) των Γκιουλ και Ερμπακάν και της Μητέρας Πατρίδας (ANAP) του Οζάλ και κέρδισε για πρώτη φορά την εξουσία το 2002. Ο ίδιος ο Ερντογάν είναι πρωθυπουργός από το 2003, με ποσοστό σχεδόν 50% στις τελευταίες εκλογές του 2011. Οι πολιτικές του AKP είναι ένα κράμα νεοφιλελεύθερου εθνικισμού, με επαναφορά Ισλαμικών και συντηρητικών νόμων, επισφαλειοποίηση των συνθηκών ζωής ιδιαίτερα της νεολαίας, διώξεις και φυλακίσεις εκατοντάδων πολιτικών αντιπάλων – κυρίως φοιτητών και συνέχιση της μεγάλης κοινωνικής ανισότητας στην Τουρκία παρά τους υψηλούς δείκτες ανάπτυξης των τελευταίων ετών. Ο νεοσυντηρητισμός στο πολιτιστικό πεδίο συνδυάζεται με επιθετικές νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, με τις ιδιωτικοποιήσεις να έχουν εκτοξευτεί στα 6δις δολάρια το χρόνο, από 400εκ. πριν το 2003. Χαρακτηριστικό του πολιτικού χάρτη είναι ότι στις εκλογές του 2011 η κεμαλική αντιπολίτευση κέρδισε μόνο τις παραθαλάσσιες επαρχίες στα δυτικά ενώ σε όλες σχεδόν τις υπόλοιπες περιοχές της ενδοχώρας, μαζί και με την Ιστανμπούλ και την Άγκυρα, το AKP ήταν πρώτο. Τα υπόλοιπα κόμματα που έλαβαν έδρες στο κοινοβούλιο ήταν το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) του Κιλιτσντάρογλου – 26%, το Εθνικιστικό Κόμμα του Μπαχτσελί (MHP) – 13% και το κούρδικο Κόμμα για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία (BDP) ως ανεξάρτητοι υποψήφιοι – 6.5%

[3] Πρόκειται για τον κινηματογράφο Emek Theater, τον ιστορικότερο κινηματογράφο της Ιστανμπούλ. Κατασκευάστηκε το 1924, ήταν γνωστός για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και αισθητική του μορφή και φιλοξένησε για 30 χρόνια το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της πόλης.

[4]Οι στρατώνες Gunner της πλατείας Ταξίμ κατασκευάστηκαν το 1806, κατά τη διάρκεια της εξουσίας του Σουλτάνου Σελίμ του 3ου. Το 1921 μετατράπηκαν σε ποδοσφαιρικό στάδιο που χρησιμοποιήθηκε από τις ομάδες της πόλης Γαλατά, Μπεσίκτας και Φενέρμπαχτσε. Τελικά κατεδαφίστηκαν το 1940 στα πλαίσια ανάπλασης της πλατείας Ταξίμ.

[5]Ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς απαγορευόταν στην Τουρκία μέχρι το 1975. Το 1977, δεύτερη χρονιά συγκεντρώσεων για την Πρωτομαγιά υπό την κυβέρνηση Ντεμιρέλ, εκατοντάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στην Ταξίμ, ώσπου ακούστηκαν πυροβολισμοί από την ταράτσα ξενοδοχείου της πλατείας. Το αποτέλεσμα ήταν 34 νεκροί από το ποδοπάτημα λόγω του πανικού και τις σφαίρες των παρακρατικών και της αστυνομίας και εκατοντάδες τραυματίες. Από τότε οι διαδηλώσεις την Πρωτομαγιά απαγορεύτηκαν και πάλι στην Ταξίμ. Οι προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια, κυρίως στην 30ή (2007) και 35η (2012) επέτειο για συγκεντρώσεις στο σημείο, αντιμετωπίστηκαν από την τουρκική αστυνομία κατά κύριο λόγο με απαγορεύσεις και συλλήψεις.

[6] Η άμβλωση κατά τις πρώτες 10 εβδομάδες επιτρεπόταν στην Τουρκία από το 1983, με τη συγκατάθεση του πατέρα. Η κυβέρνηση Ερντογάν ανακοίνωσε ότι θα ψηφίσει νόμο για την απαγόρευση των αμβλώσεων, με τον ίδιο να δηλώνει ότι “οι αμβλώσεις και οι γεννήσεις με καισαρική τομή αποτελούν μέρος μυστικών συνωμοσιών με στόχο να σταματήσει η οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας” και ότι “κάθε τουρκική οικογένεια πρέπει να έχει τουλάχιστον τρία παιδιά”. Στις 30/5 διαδηλώσεις γυναικείων οργανώσεων έλαβαν χώρα στην Ιστανμπούλ, με πανό που έγραφαν “δικό μου το σώμα, δικιά μου και η επιλογή”, και “δε θα υποκύψουμε στον φονταμενταλισμό”.

[7] Άγαλμα ύψους 30 μέτρων στα βορειοανατολικά σύνορα της Τουρκίας, έξω από την πόλη Καρς. Παρουσιάζει δυο μορφές σε ένα σώμα που είναι κομμένο στα δυο και συμβολίζει τη φιλία των λαών της Τουρκίας και της Αρμενίας.

[8] Οι Αλεβίτες αποτελούν μεγάλη θρησκευτική μειονότητα της τάξης του 15-20% στην Τουρκία. Η θρησκεία, που παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με το Σιϊτικό Ισλάμ, χαρακτηρίζεται από μια πιο μετριοπαθή θρησκευτική στάση, σεβασμό στις άλλες θρησκείες και τη θέση της γυναίκας και υποστηρίζει γενικά ένα κοσμικό καθεστώς πολιτικών δικαιωμάτων. Οι σφαγές αναφέρονται στα χρόνια 1512-1520, όταν ο Σουλτάνος Σελίμ ο 1ος σκότωσε περίπου 40.000 Αλεβίτες μπαμπάδες. Πιο πρόσφατα, το 1978, εθνικιστές δεξιοί και Γκρίζοι Λύκοι σφαγίασαν πάνω από 100 Αλεβίτες και άλλους αριστερούς στο Καραμανμαράς της Νότιας Τουρκίας, για να κλείσει τελικά ένας κύκλος πολιτικών συγκρούσεων στην Τουρκία του ’70 με το πραξικόπημα του Εβρέν το 1980.

[9] Στις 11 Μαϊου 2013, στη Reyhanli της νοτιοανατολικής Τουρκίας, στα σύνορα με τη Συρία, 52 άνθρωποι σκοτώθηκαν από βόμβες σε παγιδευμένα αυτοκίνητα μπροστά στο δημαρχείο και το ταχυδρομείο της πόλης. Η συριακή κυβέρνηση του Άσαντ αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλοκή, ενώ ανάμεσα στους υπόπτους βρέθηκε τμήμα της Αλ-Κάιντα και στελέχη των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Ερντογάν έστειλε μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορα, όπου συνέρρεαν Σύριοι πρόσφυγες λόγω του πολέμου, σε μια κορύφωση της τεταμένης σχέσης με το καθεστώς Άσαντ.

[10] Οι μεγάλες συγκρούσεις των διαδηλωτών με την αστυνομία γύρω από την πλατεία, εξασφάλιζαν στο εσωτερικό της μια μοναδική ανάπτυξη αυτο-οργανωμένης δραστηριότητας και συλλογικής δημιουργίας. Από τις εκδηλώσεις για περιβαλλοντικά, εργασιακά και θέματα φύλου, μέχρι την αυτο-οργανωμένη βιβλιοθήκη και τη μουσική, τα μαθήματα γυμναστικής, τη συλλογική κουζίνα και την καθαριότητα ή ακόμα και τη μετατροπή τζαμιών σε ιατρικά κέντρα, οι καθημερινές σχέσεις και ανάγκες στην Ταξίμ μεταμορφώθηκαν προσωρινά πίσω από τα οδοφράγματα. Αλλά και το χτίσιμο των τελευταίων αποτέλεσε προϊόν πρωτοφανούς εξεγερσιακής συνεργασίας και περιγράφηκε από τον Αλί Μπεκτάς: “Σε κάποιους δρόμους όπως στην Gumussuyu, όπου οι συγκρούσεις ξεκίνησαν από την αρχή της εξέγερσης, υπήρχαν πάνω από δέκα οδοφράγματα. Μερικά από αυτά έφταναν τα 3 μέτρα ύψος, και ήταν φτιαγμένα από κάθε είδους απορρίματα, οικοδομικά υλικά, κατεστραμμένα λεωφορεία, μεταλλικές ράβδους και τσιμεντόλιθους προς την πλευρά της αστυνομίας, σε ένα σουρεαλιστικό μεσαιωνικό στυλ. Όπως και σε άλλες αστικές εξεγέρσεις, τα οδοφράγματα απομονώνανε την περιοχή από την κρατική εξουσία και έτσι μπορούσε να δημιουργηθεί ένας χώρος νέων κοινωνικών σχέσεων, τις οποίες δεν ήταν δυνατό να φανταστεί κάποιος πριν” (http://ainfos.ca/en/ainfos28133.html). Ένα χαρακτηριστικό βίντεο μπορεί να βρεθεί στη διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=uSp-kjxtfgo , ενώ υπάρχουν σχεδιασμένοι και χάρτες των δραστηριοτήτων της “κομμούνας”, http://postvirtual.wordpress.com/2013/06/27/historical-atlas-of-gezi-park/ , αλλά και των κινήσεων των διαδηλωτών και της αστυνομίας τις πρώτες μέρες των γεγονότων, http://farm3.staticflickr.com/2830/8966417375_e5a1dffae4_o.jpg.

[11] Σύμφωνα με στοιχεία της τουρκικής αστυνομίας, στα γεγονότα συμμετείχαν 3,6 εκατομμύρια άτομα, ενώ πάρα πολύς ακόμη κόσμος πήρε μέρος “παθητικά” (κατσαρολικά στα μπαλκόνια, βοήθεια στους διαδηλωτές κλπ). Έλαβαν χώρα 5.532 δράσεις σε 80 επαρχίες, ενώ έγιναν 5.513 προσαγωγές (το 78% ήταν Αλεβίτες) και μετά από ανακρίσεις 189 άτομα κρατήθηκαν. Οι τραυματίες ανήλθαν σε 4.329, πολλοί σε σοβαρή κατάσταση. (http://www.hurriyetdailynews.com/78-percent-of-gezi-park-protest-detainees-were-alevis-report-.aspx?PageID=238&NID=58496&NewsCatID=341)

[12] Οι συνομοσπονδίες KESK και DISK, εκπροσωπούν περίπου 300.000 εργαζομένους η καθεμία. Και οι δύο είχαν απαγορευτεί από το στρατιωτικό καθεστώς το 1980, το οποίο αναγνώρισε μόνο τη Γενική Συνομοσπονδία Τουρκίας (Turk-Is), η οποία σήμερα έχει 1.7 εκατομμύρια μέλη.

[13] Η άκομψη κυβερνητική προπαγάνδα για τον αριθμό των υποστηρικτών του Ερντογάν μέσω πρόχειρα επεξεργασμένων εικόνων, έγινε αντικείμενο χλεύης στα κοινωνικά δίκτυα. Χαρακτηριστικά, https://pbs.twimg.com/media/BMWNcNnCMAEE3rE.jpg

[14] Γνωστοί Τούρκοι ηθοποιοί της showbiz.

[15]Κατά την εκκένωση της Ταξίμ, 8 στρατιωτικά οχήματα και στρατιώτες δημιούργησαν κλοιό ακτίνας 3χλμ. γύρω από την πλατεία για να εμποδίσουν την πρόσβαση.

[16] Τούρκος μεγαλοεπιχειρηματίας, ιδιοκτήτης αλυσίδας εμπορικών καταστημάτων.

[17] Από τα στοιχεία (ΣτΜ 11), αναφορικά με την οικονομική τους κατάσταση, το 39% των συλληφθέντων δήλωσε από 0 μέχρι 499 τουρκικές λίρες (190 ευρώ) ως μηνιαίο εισόδημα, το 15% από 500-999 λίρες (366 ευρώ), το 31% 1000-1.999 λίρες (733 ευρώ), και το 20% από 2.000 λίρες και πάνω . Σε σχέση με την πολιτική σύνθεση, μόνο το 12% των ατόμων σχετίζονταν με πολιτικά κόμματα, 6% από τους οποίους με ακροαριστερές οργανώσεις που χαρακτηρίζονται από την Ασφάλεια “περιθωριακές” και 4% με “τρομοκρατικές ομάδες” και νόμιμες οργανώσεις σχετικές με αυτές. Για μια συνοπτική παρουσίαση των αντιεξουσιαστικών ομάδων στην Τουρκία, http://libcom.org/library/anarchism-turkey .

[18] Από τους συλληφθέντες το 50% ήταν γυναίκες, το 15% ήταν απόφοιτοι δημοτικού/γυμνασίου, το 24% λυκείου, το 36% φοιτητές και το 25% απόφοιτοι πανεπιστημίου. Οι ηλικίες τους ήταν σε ποσοστό 56% μεταξύ 18-25 ετών, το 26% ήταν μεταξύ 26-30, το 17% μεταξύ 31-40, ενώ το 1% ήταν πάνω από 40 ετών (ό.π.). Επίσης ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στην έκφραση των LBGT ομάδων, οι οποίες είχαν ορατή παρουσία πραγματοποιώντας εκδηλώσεις στην πλατεία. Τελικά, στο Istanbul Pride πορεύτηκε 100.000 κόσμου, με μεγάλη συμμετοχή ανθρώπων απο το κίνημα του Gezi, ενώ στις 20 Νοεμβρίου η LBGT κοινότητα οργάνωσε πορείες στην Ιστανμπούλ και την Άγκυρα με πανό που έγραφαν “Είμαστε πούστηδες και είμαστε παντού”, “Η αλλαγή θα έρθει στα μούτρα του κράτους”, https://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1503318 .

[19] Στηριζόμενος στην απάτη της δημοκρατίας και της αρχής της πλειοψηφίας, ο Ερντογάν στις 12 Ιουνίου πρότεινε δημοψήφισμα για το Gezi, πιστεύοντας στη μεγάλη δύναμη της εκλογικής του βάσης. Αντιστρέφοντας τα επιχειρήματα μεγάλου κομματιού των διαδηλωτών απείλησε να δώσει ένα δημοκρατικό τέλος στην εξέγερση, πριν τελικά στείλει τις στρατιές των μπάτσων να καθαρίσουν με πιο γνώριμο τρόπο.

[20] Μικρό ακροαριστερό-μαοϊκό κόμμα, με αναφορές στον Κεμαλισμό και τον πατριωτισμό. Η νεολαία του κόμματος, η TGB, έχει μέλη στα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας.

[21] Οι χαρακτηριστικές φωτογραφίες αγκαλιασμένων οπαδών της Φενέρ, της Γαλατά και της Μπεσίκτας έμειναν να υπενθυμίζουν τη φόρα της εξέγερσης που γκρέμισε για λίγο τους παλιούς διαχωρισμούς, μαζί με ένα από τα πιο συγκινητικά πανό του συνδέσμου της Μπεσίκτας Carsi, για τους νεκρούς των συγκρούσεων (http://haber.sol.org.tr/sites/default/files/fotograf/bt0brpviyaatyt1.jpg – “Ο θάνατος είναι όμορφος, μητέρα, όταν πεθαίνεις για την ελευθερία” ). Η εκδικητικότητα της κρατικής καταστολής έβαλε στο στόχαστρο τους οπαδούς που συμμετείχαν ενεργά στα γεγονότα του καλοκαιριού. Αφού στις κερκίδες τις Μπεσίκτας δημιουργήθηκε ο εθνικιστικός, φιλοκυβερνητικός σύνδεσμος “Αετοί 1453”, στις 27 Σεπτεμβρίου η αστυνομία, με αφορμή επεισόδια στον αγώνα Μπεσίκτας-Γαλατά, προχώρησε σε συλλήψεις και προφυλακίσεις δεκάδων οπαδών συνδέσμων των τριών μεγάλων ομάδων της Istanbul, ανάμεσα στους οποίους και ο αρχηγός του Carsi, χωρίς κατηγορία. Επίσης, το φθινόπωρο η κυβέρνηση προώθησε νέα κατασταλτική νομοθεσία, με την οποία αυξάνονται οι ποινές για συμμετοχές σε επεισόδια και θεσπίζεται η απόκρυψη του προσώπου ως ιδιώνυμο. Για περισσότερα, στο 13ο τέυχος του περιοδικού Humba!, – “Αφιέρωμα: IstanbulUnited! Ο ρόλος των οπαδών στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις της Τουρκίας. Αναλύσεις, προσωπικές εμπειρίες και μια συνέντευξη με τον Haluk, οπαδό της Φενερμπαχτσέ”.

[22] Πολλά συνθήματα σε τοίχους, μεταφρασμένα στα ελληνικά, μπορούν να βρεθούν στη διεύθυνση http://koupepkia.blogspot.gr/2013/06/blog-post_5.html?spref=tw . Όλα για το κεφάλαιο, αγάπη μου!

[23] Τα ονόματα είναι ενός τραγουδιστή και ποιητή αντίστοιχα.

[24] Η εταιρία TEKEL (“Τούρκικο Μονοπώλιο Καπνού και Αλκοόλ”), μία από μεγαλύτερες που ανήκαν στο κράτος, άρχισε να ιδιωτικοποιείται σταδιακά από το Νοέμβριο του 2003 και πέρασε τελικά στα χέρια της Αγγλο-βρετανικής American Tobacco το 2008. Στο πλαίσιο αυτό, οι εργαζόμενοι θα δέχονταν άρση της μονιμότητας με 10μηνες συμβάσεις και περικοπές δικαιωμάτων και μισθών. Ο απεργιακός αγώνας των εργατών της TEKEL ξεκίνησε στην Άγκυρα το Δεκέμβρη του 2009 με κατάληψη του κέντρου, δέχτηκε μεγάλη υποστήριξη από πολλές πόλεις της χώρας και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του Μαίου 2010. Παρά τις μικρές υλικές νίκες, η απεργία ήταν μια από τις πιο μεγάλες και σημαντικές στην Τουρκία, αφού ανέδειξε την εργατική αλληλεγγύη, συγκρούστηκε με τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία της Turk-Is και το κυβερνόν κόμμα και κυρίως συνέβαλε στο να ξεπεραστούν εν μέρει οι βαθιές θρησκευτικές και εθνοτικές διαιρέσεις μέσα στην τούρκικη εργατική τάξη. Για πιο αναλυτική παρουσίαση της απεργίας, στα ελληνικά σε δυο μέρη http://istanbulizein.wordpress.com/2010/11/27/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%AD%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-tekel-%CF%84%CE%B7%CF%82/

καθώς και μια μικρή αποτίμηση στο άρθρο του περιοδικού Insurgent Notes, εδώ http://insurgentnotes.com/2010/10/lessons-from-tekel/

[25] Η σφαγή του Roboski αναφέρεται στα γεγονότα που συνέβησαν στις 28 Δεκεμβρίου 2011 στην επαρχία Sirnak της Τουρκίας, κοντά στα σύνορα με το Ιράκ και τη Συρία. Μετά από πληροφορίες για επιφυλακή που είχε λάβει η Τουρκία από μη-επανδρωμένο αμερικανικό αερόχημα (drone), δυο μαχητικά F-16 βομβάρδισαν μια ομάδα Κούρδων που προσπαθούσε να περάσει από το Ιράκ στην Τουρκία λαθραία εμπορεύματα, θεωρώντας τους ως μαχητές του PKK, πράγμα που δεν ίσχυε. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν 34 χωρικοί και να ξεσπάσουν βίαιες διαδηλώσεις τις επόμενες μέρες σε πόλεις της Τουρκίας, αλλά και στην Κύπρο, το Ιράκ και το Ιράν.

[26] Μορφή ειρηνικής αντίστασης που ξεκίνησε στην Ταξίμ ο χορογράφος Erdem Gunduz, μένοντας για πολλές ώρες ακίνητος με το βλέμμα στραμμένο στο πορτρέτο του Κεμάλ. Ο χορογράφος βραβεύτηκε για τη στάση του από τον οργανισμό M100, ενώ φωτογραφήθηκε στα πλαίσια της βράβευσης με την επίσημη καλεσμένη και ομιλήτρια στο γκαλά, Άννα Διαμαντοπούλου. . http://www.theinsider.gr/images/stories/MEDIA/Resized/BTbddyfCAAASZhO.jpg . Με τα λόγια άλλων: “Πρόσφατα φαίνεται ότι έχει ξεκινήσει ένας μετασχηματισμός της ενέργειας. Οι συγκεντρώσεις των “ανθρώπων που στέκονται” μετασχηματίζουν την προηγούμενη ηρωική και παθιασμένη αντίσταση σε ειρηνιστικά και υποτακτικά happenings, τα οποία καλωσορίζει το κράτος ως μια πιθανή αφετηρία ενός δια-ταξικού διαλόγου και ως μια ευκαιρία για τις κατασταλτικές δυνάμεις (την αστυνομία και ολόκληρο τον ιδεολογικό μηχανισμό) να ανασυνταχθούν και να επικεντρωθούν στην αντεπίθεσή τους εναντίον αγωνιστών (τώρα που τα γουρούνια δεν είναι απασχολημένα με τον πετροπόλεμο και την αποφυγή των μολότωφ που έπεφταν βροχή στα κεφάλια τους, μπόρεσε να οργανωθεί μια μαζική επιλεκτική κατασταλτική επιχείρηση συλλήψεων και φυλακίσεων). “ http://rioters.espivblogs.net/2013/06/29/gezi-internacionalisticti/ .

[27] Η Turkish Airlines είναι μια από τις μεγαλύτερες αεροπορικές εταιρίες του κόσμου, κρατική πριν το 2004 και τώρα κατά 51% εισηγμένη στο χρηματιστήριο, που απασχολεί περίπου 16.000 εργαζόμενους. Στις 15 Μαίου 2013 έγινε απεργία από το συνδικάτο Hava-Is που έχει 14.000 μέλη, με αίτημα αυξήσεις στους μισθούς καθώς και επαναπρόσληψη 300 συναδέλφων τους που είχαν απολυθεί ένα χρόνο νωρίτερα για συμμετοχή σε κινητοποιήσεις.

[28] Η διεθνής πορεία των Occupy από τη στρατηγική “ήττα” των κεντρικών συγκρούσεων στις συνελεύσεις γειτονιάς (ΗΠΑ, Ελλάδα, Ισπανία κλπ) ήταν παρούσα και στην Τουρκία, με περίπου 40 λαϊκές συνελεύσεις στην Ιστανμπούλ και πολλές σε άλλες πόλεις. Στα ελληνικά, κείμενο για τις συνελεύσεις από χρήστη του libcom.org υπάρχει στην παρακάτω διεύθυνση, https://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1483248 και χάρτης με τις γειτονιές που υπήρξε απόπειρα δημιουργίας τέτοιων δομών, http://media.roarmag.org/2013/06/Assemblies-map.jpg .

[29] Το σχέδιο νόμου για την εκπαίδευση “4+4+4” ψηφίστηκε από το AKP το Μάρτιο του 2012 και προβλέπει αλλαγή των χρόνων εκπαίδευσης σε 4 χρόνια πρωτοβάθμιας βασικής, 4 χρόνια δευτεροβάθμιας βασικής και 4 υποχρεωτικής μέσης εκπαίδευσης, κατά την οποία το παιδί θα επιλέγει ανάμεσα σε γενικό ή θρησκευτικό σχολείο. Οι επικριτές του μοντέλου κατηγορούν τον Ερντογάν ότι προωθεί και πάλι τα θρησκευτικά σχολεία εις βάρος της κοσμικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1997. Αντιδράσεις επίσης προκάλεσε η απαγόρευση της συμβίωσης αγοριών και κοριτσιών σε φοιτητικές εστίες, με τον πρωθυπουργό να δηλώνει: “Γυναίκες και άνδρες δεν είναι δυνατόν να συγκατοικούν, να συμβιώνουν μέσα στους ίδιους κοιτώνες. Κάτι τέτοιο αντιτίθεται στη δομή μας, η οποία είναι δημοκρατική και συντηρητική”.

[30] Στις 18 Ιουνίου, 7 εργάτες έχασαν τη ζωή τους στην επαρχία Μούγλα στα νοτιοδυτικά παράλια της Τουρκίας. Τα εργατικά ατυχήματα στην Τουρκία είναι συνεχή, κατατάσσοντάς την στις πρώτες θέσεις παγκόσμια σε θανάτους εργατών. Τα στοιχεία αναφέρουν 4 θανατηφόρα περιστατικά τη μέρα και πάνω από 12.000 νεκρούς τα τελευταία 12 χρόνια.

[31] Η αισθητική, η έκφραση και το χιούμορ της νέας γενιάς στο Gezi κέρδισε το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Πόστερς, εκδηλώσεις και εμπνευσμένα συνθήματα κυριάρχησαν στο περιβάλλον του πάρκου, η λάμπα-σύμβολο του AKP φόρεσε αντιασφυξιογόνα μάσκα, για να γραφτεί ότι “και ο Έντισον έχει μετανιώσει” και να αποκτήσει υπόσταση ο Charlie Chap(u)lin. http://infosdegezi.blogspot.gr/2013/06/25-examples-of-best-street-humour-from.html , https://pbs.twimg.com/media/BMGIkO0CEAI2KQk.jpg , https://pbs.twimg.com/media/BMGsX59CIAAhBGa.jpg .

[32]Εδώ οι συγγραφείς θεωρούν ότι σε κάποιες χώρες όπου εκδηλώθηκαν μεγάλα κινήματα τελευταία, όπως η Τουρκία και η Βραζιλία, οι αυξημένοι δείκτες ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων έχουν οδηγήσει σε μια σχετική καλυτέρευση της ζωής ορισμένων κομματιών της εργατικής τάξης. Σε σχέση με όλα τα κομμάτια των εργαζόμενων εκεί, αλλά κυρίως με τη μεγάλη υποτίμηση της εργασίας στις περισσότερες χώρες λόγω της κρίσης και της αναδιάρθρωσης, η θέση αυτή αποτελεί σαφώς γενίκευση.

[33] Μεγάλος κεντροαριστερός συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 1995 από το Ρ.Πρόντι και κυβέρνησε την Ιταλία τις περιόδους 1996-2001 και 2006-2008.

[34] Το κίνημα των Νεότουρκων, που έριξε το Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ το 2ο.