Το παρακάτω κείμενο είναι η εισήγηση που έγινε στο πολιτιστικό κέντρο Βύρωνα με αφορμή τη βιβλιοπαρουσίαση της “Οριζοντιότητας” στις 23 Φεβρουαρίου 2012.
Καλησπέρα. Ελπίζω να κάνουμε μια καλή συζήτηση σήμερα, δηλαδή μια συζήτηση που θα βάλει πολλούς προβληματισμούς που αφορούν τα ζωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως εκμεταλλευόμενοι και συνολικά ως κίνημα μέσα στη δίνη της κρίσης.
Να πω καταρχήν ότι το βιβλίο μεταφράστηκε συλλογικά από τη ΣΚΥΑ. Η ΣΚΥΑ είναι μια συνέλευση εργαζομένων, ανέργων, φοιτητών, γυναικών και ανδρών, που φτιάχτηκε μετά το Δεκέμβρη και βάζει στο κέντρο της δραστηριότητας της τους κοινωνικούς αγώνες και, ειδικά σήμερα, τους κοινωνικούς αγώνες μέσα στην κρίση. Προσπαθεί δηλαδή να συμβάλλει στην έναρξη αγώνων όπου κινείται κάθε σύντροφος και συντρόφισσα που συμμετέχει στη συνέλευση, προσπαθεί να ανακαλύψει, να ερευνήσει, να ερμηνεύσει και τελικά να κυκλοφορήσει και να σταθεί αλληλέγγυα στους αγώνες που ξεσπάνε σε διάφορους χώρους εργασίας, γειτονιάς, σχολής, κλπ.
Τώρα. Γιατί μιλάει το συγκεκριμένο βιβλίο; Όπως είπε κι ο σύντροφος στην αρχική εισήγηση, το βιβλίο αυτό είναι μια κατάθεση προσωπικών και συλλογικών εμπειριών των ανθρώπων που βρέθηκαν μέσα στη δίνη της κατάρρευσης των δομών του αργεντίνικου κράτους και προσπάθησαν να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους. Ως τέτοια κατάθεση εμπειριών, εμείς ως ΣΚΥΑ τη θεωρήσαμε πολύτιμη, επειδή αναδεικνύεται μέσα από τις σελίδες του, η πραγματική έννοια της πολιτικής, δηλαδή της συλλογικής διαχείρισης των προβλημάτων από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα. Με αυτή την έννοια και με δεδομένο ότι το βιβλίο αυτό δεν το θεωρούμε ευαγγέλιο που περιμένουμε να μας πει «τι να κάνουμε», όπως επίσης παρά το ότι αναγνωρίζουμε πολλά κοινά στην κατάσταση που υπήρχε πριν δέκα χρόνια στην Αργεντινή με αυτή που υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα, δεν ισχυριζόμαστε ότι, «ό,τι έγινε εκεί θα γίνει κι εδώ».
Ωστόσο διαβάζοντας αυτό το βιβλίο με την ματιά του κοινωνικού αγωνιστή και της κοινωνικής αγωνίστριας, σκοντάφταμε διαρκώς πάνω στα προβλήματα που συναντάμε στις διαδικασίες που συναντάμε κι εδώ. Διακρίναμε ωστόσο και την πραγματική προσπάθεια των ανθρώπων να δώσουν πρακτικές λύσεις σ’αυτά τα προβλήματα. Προβλήματα που αφορούν τόσο τον τρόπο οργάνωσης, όσο και τα περιεχόμενα που είχε αυτή η οργάνωση.
Κυρίως την ανάδειξη αυτών των προβλημάτων που αντιμετώπισε το αργεντίνικο κίνημα και που πολλές φορές διακρίνουμε κι εδώ και τις πρακτικές λύσεις που έδωσαν οι αγωνιζόμενοι σ’αυτά τα προβλήματα, προσπαθούμε να συζητήσουμε στις παρουσιάσεις που έχουμε κάνει μέχρι τώρα κι αυτό θα επιχειρήσουμε και σήμερα, και μάλιστα όσο μπορούμε πιο συνοπτικά, ώστε να δώσουμε την ευκαιρία να μιλήσουν όσο το δυνατό περισσότεροι άνθρωποι πάνω σε αυτά τα ζητήματα.
Θα επικεντρώσουμε λοιπόν στα εξής τρία πράγματα, υπό μορφή ερωτημάτων.
- Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί οργανώθηκε ο κόσμος στην Αργεντινή;
- Το δεύτερο είναι το πως οργανώθηκε ο κόσμος στην Αργεντινή;
- Τέλος, το τρίτο ερώτημα, σε στενή συνάφεια με το προηγούμενο, αφορά αυτό που θα λέγαμε κυρίαρχη πολιτική, ή μικροπολιτική, δηλαδή το κομματικό φαινόμενο στο σύνολο του και πιο συγκεκριμένα στο ποιος υπήρξε ο ρόλος αυτού του φαινομένου στις διαδικασίες συγκρότησης του κινήματος.
Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα. Γιατί αποφάσισαν οι εργάτες και οι εργάτριες στην Αργεντινή να καταλάβουν τους χώρους εργασίας που δούλευαν (υπάρχουν ακόμα πάνω από 150 κατειλημμένες επιχειρήσεις στην Αργεντινή), γιατί οι άνεργοι αποφάσισαν να φτιάξουν συνελεύσεις γειτονιάς, γιατί ο κόσμος αποφάσισε να πάρει την υπόθεση της εκπαίδευσης, της υγείας, της διατροφής του, κλπ στα χέρια του;
Εδώ υπάρχει μια απλή απάντηση που εμείς οι πολιτικοποιημένοι την ξεχνάμε καμιά φορά: ότι δηλαδή οι εκμεταλλευόμενοι (όσοι δηλαδή είναι αναγκασμένοι να πουλήσουν την εργασία τους για να ζήσουν, είτε είναι εργαζόμενοι και εργαζόμενες, είτε είναι άνεργες και άνεργοι που ψάχουν για δουλειά ή όχι, είτε σπουδάζουν για να μάθουν να κάνουν μια εργασία, είτε κάνουν εργασία που δεν αμείβεται όπως οι νοικοκυρές), κινητοποιούνται όχι με βάση μια βαριά πολιτική θεωρία, αλλά επειδή αντιμετωπίζουν πραγματικά προβλήματα, επειδή θέλουν να ικανοποιήσουν δηλαδή πραγματικές ανάγκες. Αυτό σημαίνει ότι το κίνητρο για να συμμετάσχει κάποιος σε μια συνέλευση γειτονιάς, δεν είναι τις περισσότερες φορές το ότι γοητεύτηκε διαβάζοντας Μαρξ ή Μπακούνιν, αλλά επειδή πιστεύει ότι αυτή η συμμετοχή του θα του δώσει πραγματικές απαντήσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει στην καθημερινότητα του, όποια φύση κι αν έχουν αυτά.
Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, δηλαδή το πως οργανώθηκε ο κόσμος. Οι συμμετέχοντες στις συνελεύσεις που μιλάνε στο βιβλίο, επαναλαμβάνουν διαρκώς έννοιες όπως οριζοντιότητα, αυτονομία, αυτοοργάνωση με ένα τρόπο όμως, που έχει να κάνει πολύ λίγο –τουλάχιστον στην πολιτική του εκφορά– με τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι πολιτικές παραδόσεις της αριστεράς και της αντιεξουσίας. Είναι εντυπωσιακό επίσης ότι όταν ζητάται από τους συνεντευξιαζόμενους να ορίσουν αυτές τις έννοιες, αυτοί προτιμούν να περιγράψουν τον τρόπο που εφαρμόζονται στην πράξη κι όχι ως αφηρημένες οντότητες. Επίσης ότι αυτές τις έννοιες δεν τις αντιλαμβάνονται μόνο ως μορφές αλλά κι ως περιεχόμενα. Για παράδειγμα λένε ότι το να είμαστε οριζόντιοι δε σημαίνει μόνο ότι αποφασίζουμε όλοι μαζί χωρίς ιεραρχίες, χωρίς γραμμές από τα πάνω, χωρίς ειδικούς της πολιτικής. Σημαίνει όμως για παράδειγμα ότι εγώ π.χ. που είμαι πιο έμπειρος από εσένα έχω συμβάλλει μαζί με σένα στην δημιουργία ενός κανόνα, που ορίζει, ότι σέβομαι την θέση σου, σέβομαι την άποψη σου, σέβομαι το χρόνο σου, σέβομαι τις σιωπές σου εν ώρα συνέλευσης. Ότι προσπαθώ να γεφυρώσω έμπρακτα αυτό το χάσμα εμπειρίας, που υπάρχει μεταξύ μας κι όχι να το εκμεταλλευτώ για να επιβάλλω την άποψη μου. Ότι προσπαθούμε να εφαρμόσουμε έμπρακτα και συλλογικά τις αποφάσεις που παίρνουμε συλλογικά. Αυτά τα πράγματα σύντροφοι και συντρόφισσες, όπως καταλαβαίνετε είναι εύκολο να τα λες, αλλά δύσκολο να τα κάνεις.
Επί της ουσίας: Λέει κάποιος σε μια συνέντευξη όταν τον ρωτάνε γιατί οργανώθηκαν με οριζόντιες δομές στην Αργεντινή, ότι «η οριζοντιότητα ήταν κατ’αρχήν μια μορφή άμυνας στο παλιό». Με λίγα λόγια: τόσο στην Αργεντινή το 2001, όσο και στην Ελλάδα το Μάη-Ιούνη, υπήρξε εκεί και υπάρχει εδώ ένα τεράστιο κενό πολιτικής εκπροσώπησης. Ο κόσμος έχει αηδιάσει με τα κυρίαρχα κόμματα, με την κυρίαρχη πολιτική, με όλους τους θεσμούς αντιπροσώπευσης. Δεν πίστευε τότε εκεί και δεν πιστεύει σήμερα εδώ, ότι μπορούν να δώσουν όλοι αυτοί οι θεσμοί πρακτικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ίδιος. Γι’αυτό αναγκάζεται να ανακαλύψει κάτι καινούργιο, καινούργιους θεσμούς δηλαδή.
Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα να ξεκαθαρίσουμε καταρχήν ότι μιλώντας για κυρίαρχη πολιτική, αυτό που λέω εγώ μικροπολιτική, κι αυτό που λέμε κομματικό φαινόμενο, αφορά όλα τα κόμματα, μικρά, μεγάλα, ενδο- ή έξω-κοινοβουλευτικά, και για να το επεκτείνουμε λίγο παρακάτω, θα λέγαμε όλες τις κλειστές πολιτικές μορφές. Όλες αυτές τις πολιτικές μορφές για να το θέσουμε πιο απλά, που (νομίζουν ότι) έχουν απαντήσεις για όλα τα ζητήματα, ή που τις αναζητούν μέσα στα ευαγγέλια του παρελθόντος.
Οι μορφές αυτές τείνουν να αντιμετωπίζουν το κίνημα εργαλειακά. Για παράδειγμα λέει κάποιος στο βιβλίο, ότι συχνά-πυκνά έρχονταν πολικοποιημένοι από κόμματα και οργανώσεις που συμμετείχαν στο κίνημα κι έβαζαν στη συνέλευση ζητήματα του στυλ «να πάρει απόφαση για το τάδε αίτημα της κεντρικής πολιτικής σκηνής». Συνεχίζει λέγοντας (πάνω-κάτω) ότι «μπορεί κι εγώ ο ίδιος, ή όλη η συνέλευση, να μη διαφωνούσε με το πνεύμα αυτής της πρότασης, αλλά προτιμούσαμε να ασχοληθούμε με αυτό το πράγμα που θα γειωνόταν με την πραγματικότητα της γειτονιάς και το τι σήμαινε για μας πρακτικά αυτό». Ωστόσο επειδή οι πολιτικοποιημένοι έχουν το κακό κουσούρι να επιμένουν, το πρακτικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας στάσης είναι να κουράζονται και να διαλύονται οι συνελεύσεις, να πηγαίνει ο κόσμος στο σπίτι του απογοητευμένος, κλπ. Υπάρχει βέβαια κι ο άλλος δρόμος: να αποβάλλονται από τη Συνέλευση όποιοι θέλουν να της κάνουν μια εργαλειακή χρήση. Αυτός είναι ένας δρόμος που σχετίζεται με το βάθεμα της πολιτικής ωρίμανσης του κινήματος και ακολουθήθηκε πολλές φορές στις συνελεύσεις στην Αργεντινή.
Θέλω να πω ότι αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται πολλές φορές και στο εγχώριο κίνημα. Για παράδειγμα σε μια συνέλευση κατοίκων, μια ομάδα πολιτικοποιημένων, κι ενώ η συνέλευση προσπαθεί να συζητήσει το ζήτημα π.χ. του χαρατσιού στη ΔΕΗ, και πως θα το αντιμετωπίσει πρακτικά, αυτοί επιμένουν να αναγκάσουν τη συνέλευση να βγάλει ψήφισμα ενάντια στην κυβέρνηση, ενάντια στο μνημόνιο, κλπ. Το ζήτημα φυσικά δεν είναι αν είμαστε ενάντια στο μνημόνιο, ή στην κυβέρνηση σε ρητορικό επίπεδο, αλλά πως μεταφράζονται αυτά στην πράξη στο επίπεδο της καθημερινότητας.
Τέλος πάντων. Η ανάλυση του κομματικού φαινομένου στην αργεντίνικη εμπειρία έχει πολλά ποδάρια που αξίζει να μελετηθούν. Θα πούμε ακόμα κάτι και με αυτό θα τελειώσουμε: Μετά το 2003 και την άνοδο της σοσιαλδημοκρατίας στην κεντρική πολιτική σκηνή της Αργεντινής, πολλοί αγωνιστές του κινήματος στελέχωσαν τις νέες θέσεις εξουσίας.
Ας δημιουργήσουμε εκείνες τις προϋποθέσεις, ας επινοήσουμε εκείνες τις στρατηγικές κι ας εφαρμόσουμε αυτή την πολιτική στις δικές μας διαδικασίες, που δεν θα επιτρέψουν παρόμοια εξέλιξη στο εγχώριο κίνημα. Χωρίς βέβαια να πολυπιστεύουμε ότι μια εναλλακτική λύση για το σύστημα σήμερα, μπορεί να είναι η άνοδος ενός νέου πασοκ. Αυτά.
Υποβολή απάντησης